Α' ΤΟΜΟΣ

Ιταλικότητα και ελληνικότητα στη γλώσσα του Κάλβου

στοιχείο που είναι διάχυτο στην προγενέστερη και τη σύγχρονη με τον Κάλβο

ιταλική ποίηση, ενώ αρκετά παραδείγματα απαντούν και στην ιταλική ποίηση

του ίδιου του Κάλβου, όπως: «nell’imbelle petto» («στο απόλεμο στήθος»),

«sul codardo petto» («στο δειλό στήθος»), «dentro l’audace petto» («στο

τολμηρό στήθος»), «il duro petto» («το σκληρό στήθος»), «tant’innocenti

petti («τόσα αθώα στήθη [= ψυχές]»), «all’ardente mio petto» («στο φλογε-

ρό μου στήθος»). Είναι πιθανόν ότι ο Κάλβος είχε υπ’ όψιν του και τις μετα-

φορικές χρήσεις της λέξης «στῆθος» στην αρχαία ελληνική ποίηση ως έδρας

του συναισθήματος και της σκέψης, όπου όμως η λέξη απαντά σχεδόν πάντα

στον πληθυντικό (συχνή στον Όμηρο, όπως: «θυμὸν ἐνὶ στήθεσσιν ὄρινε»,

Ιλιάδα

Β 142) και δεν εμφανίζει το εύρος και τις σημασιολογικές αποχρώσεις

της Λατινικής και της Ιταλικής. Όπως συμβαίνει συχνά στον Κάλβο, ένας

αρχαιοελληνικός (εν προκειμένω και νεοελληνικός) όρος υποκρύπτει χρήσεις

και σημασίες της Ιταλικής. Παρακάτω θα εξετάσω αναλυτικά τη σημασία της

λέξης «στῆθος» στις

Ωδές

1. «εὔσπλαγχνον στῆθος»

Διαπρεπῆ οἱ ἀθάνατοι

ἔδωσαν τῶν ἀνθρώπων

καὶ ἀτίμητα δῶρα·

ἀγάπην, ἀρετὴν,

εὔσπλαγχνον στῆθος.

(VII 6-10)

Στην Ωδή «Εἰς Πάργαν» η έκφραση «εὔσπλαγχνον στῆθος» με τη σημασία

«σπλαχνική καρδιά» έχει ολοφάνερα ιταλική καταγωγή. Αποδίδει μάλλον την

ιταλική έκφραση «petto pietoso», η οποία χρησιμοποιείται για την Πανα-

γία και για θρησκευτικούς ή κοσμικούς αξιωματούχους ή κάτι ανάλογο. Ο

Giovanni Diodati (1576-1649), που μετέφρασε ελεύθερα τους

Ψαλμούς

σε

ιταλικές οκτάβες, αποδίδει ως εξής τη φράση «πληρώσεις με εὐφροσύνη»

στο τέλος του Ψαλμού 16: «E ’l colmo di diletto,/D’ogni pietoso petto» (6,

5-6). Συμπληρωματικά αναφέρω το εξής στοιχείο: ο Κάλβος χρησιμοποίησε

για πρώτη φορά το επίθετο «εὔσπλαχνος» στην πολύγλωσση μετάφραση των

Ψαλμών

που εξέδωσε στο Λονδίνο το 1821 ο Samuel Bagster ως τμήμα

του

The Book of Common Prayer

, και συγκεκριμένα στον Ψαλμό 78, 38

«Ἀλλ’ αὐτὸς ἦτο τόσον εὔσπλαχνος». Στο χωρίο αυτό το επίθετο αποδίδει το

8. Για την επισήμανση βλ. Γιάννης Δ

αλλας

(επιμ.),

Οι Ψαλμοί του Δαβίδ υπό Αν-

δρέα Κάλβου

, Κείμενα, Αθήνα 1981, σ. 72.