Α' ΤΟΜΟΣ

Μιχαηλ Πασχαλησ

Το 1857 ο Giosuè Carducci εξέδωσε στο San Miniato την πρώτη ποιητική

συλλογή του

με τίτλο

Rime

. Η συλλογή περιελάμβανε, μεταξύ των άλλων, 25

σονέτα. Ένα από αυτά (σ. 31) έφερε τον τίτλο «Ad Enrico Nencioni, dal

monte Amiata» («Στον Ενρίκο Νεντσόνι, από το όρος Αμιάτα»). Ο Carducci

το είχε γράψει το 1852, σε ηλικία 17 ετών. Στις τρεις πρώτες στροφές ο νεαρός

Carducci, απευθυνόμενος στον φίλο του, περιγράφει παραστατικά το αίσθη-

μα της γαλήνης που του δημιουργεί η φύση του όρους Amiata και η συντρο-

φιά των Μουσών, ενώ στην τελευταία διοχετεύει τον δυνατό πόθο του για τον

απόντα φίλο του και την επίσης απούσα αγαπημένη του (κατά κόσμον Elvira

Menicucci). Τα ποιήματα της συλλογής δέχτηκαν πυρά από διάφορους κριτι-

κούς και ειδικά από τον σχολαστικό φιλόλογο Pietro Fanfani. Στο στόχαστρό

του βρέθηκε και το συγκεκριμένο σονέτο, το οποίο έψεξε σε διάφορα σημεία.

Ο ποιητής μνημονεύει την αγαπημένη του στον τελευταίο στίχο, με την

εξής διατύπωση: «[te ne’ miei sospiri/Chiamo] E il caro petto della donna

mia». Ο στίχος σημαίνει κυριολεκτικά «[εσένα αναστενάζοντας καλώ] και το

αγαπημένο στήθος της καλής μου». Στην Ελληνική θα μεταφράζαμε «και την

καρδιά της αγαπημένης μου» ή, πιο σύντομα και πεζά, «την αγαπημένη μου»

(πρόκειται για συνδυασμό υπαλλαγής και συνεκδοχής). Ο Fanfani επέκρινε

τον νεαρό Carducci για την παραπάνω έκφραση, υποστηρίζοντας ότι έτσι

όπως εμφανίζεται η λέξη «petto» (στήθος) στον στίχο του δεν μπορεί παρά

να σημαίνει «mamelle», να δηλώνει δηλαδή τα γυναικεία στήθη (εννοώντας

με το σχόλιο αυτό ότι ο πόθος του ποιητή παραβιάζει την τότε κρατούσα σύμ-

βαση του ‘πρέποντος’). Ο Carducci απάντησε αναλυτικά σε όλα τα σχόλια του

Fanfani και για το συγκεκριμένο έκανε τις παρακάτω ειρωνικές παρατηρήσεις:

Adagio da vero, caro Tersite. Io suppongo che voi sappiate come e in latino

e in toscano il vocabolo

petto

traesi spesso per metonimia a significare

cuore animo

: Dante e il Boccaccio fra i nostri ve ne danno quanti volete

esempii. Ma a voi dà noia lo averlo io posto a quel modo. Or sentite Ovidio

negli Amori “Heu, ubi

mollities

pectoris

illa

tui

?” e anche qui secondo

voi si tratta di morbidezza di mammelle, eh? E Virgilio, quel Virgilio che i

suoi romani chiamavano la vergine, nel XI dell’Eneide scrive: “

Hic matres

miseraeque nurus, hic cara sororum pectora

” e anche qui il

pectora

non

può sonar proprio altro, posto a quell modo, che mammelle

. Adagio a’ ma’

passi, poeta Virgilio. Σπεῦδε βραδέως.

Μη βιάζεσαι, αγαπητέ Θερσίτη. Υποθέτω ότι γνωρίζεις πως στη Λατινική και

την Τοσκανική [= την Ιταλική] η λέξη «petto» δηλώνει συχνά ως μετωνυμία την

«καρδιά» και την «ψυχή». Από τους δικούς μας συγγραφείς, ο Δάντης και ο

Βοκκάκιος έχουν άφθονα παραδείγματα με αυτή τη σημασία. Αλλά εσένα σε