Α' ΤΟΜΟΣ

Ιταλικότητα και ελληνικότητα στη γλώσσα του Κάλβου

ενοχλεί που το χρησιμοποίησα με τον συγκεκριμένο τρόπο. Άκουσε, λοιπόν, τον

Οβίδιο στο έργο

Amores

[3, 8, 18] «Αλίμονο, τι απέγινε το τρυφερό σου στή-

θος [= η τρυφερή καρδιά σου];». Και εδώ λοιπόν, κατά τη γνώμη σου, ο λόγος

είναι για «τρυφερά στήθη», έτσι δεν είναι; Και ο Βιργίλιος, εκείνος ο Βιργίλιος

που οι Ρωμαίοι συμπατριώτες του αποκαλούσαν «παρθένα»,

στο 11ο βιβλίο

της

Αινειάδας

[215-216] γράφει τα εξής: «Εδώ μανάδες και πονεμένες νύφες,

εδώ στήθη αγαπημένα αδελφών» [= αγαπημένες αδελφές]: και στο χωρίο αυτό,

λοιπόν, η λέξη «pectora» έτσι όπως εμφανίζεται δεν μπορεί παρά να σημαίνει

“γυναικεία στήθη”; Μη βιάζεσαι, Βιργίλιε. Σπεῦδε βραδέως.

Ο Carducci διόρθωσε αρκετές φορές και σε πολλά σημεία το σονέτο μέχρι

την οριστική έκδοση του 1866, αποδεχόμενος ουσιαστικά την κριτική του

Fanfani αλλά από τη σκοπιά του ποιητή και όχι πια του φιλολόγου. Στον

τελευταίο στίχο αντικατέστησε τη λέξη «petto» (στήθος) με τη λέξη «aspetto»

(όψη) και έτσι το «αγαπημένο στήθος» κατέληξε να γίνει: «την αγαπημένη

όψη της καλής μου» ή καλύτερα «την όμορφη αγαπημένη μου». Εντούτοις,

αξίζει να προσέξουμε τα στοιχεία που παρέθεσε για να υπερασπιστεί την

αρχική γραφή του σονέτου, παρά τον συμβατικό τους χαρακτήρα. Εννοώ τη

συνέχεια που εντόπισε, ως προς τη σημασία και τη χρήση στη λόγια ποιητική

γλώσσα, ανάμεσα στην ιταλική λέξη «petto» και τη λατινική «pectus». Εννοώ

επίσης την αφηρημένη σημασία «καρδιά» (cuore) και «ψυχή» (anima) στις

δύο γλώσσες και τη χρήση της λέξης «petto» με προσδιοριστικό επίθετο στη

φράση «caro petto», όπου παραθέτει αντίστοιχα λατινικά παραδείγματα.

Ξεκινώ με τη λατινική γλώσσα. Σύμφωνα με το

Oxford Latin Dictionary

του P. G. W. Glare,

στο λήμμα «pectus», ο όρος δηλώνει το στήθος ως έδρα

συγκινησιακών, ηθικών και διανοητικών ιδιοτήτων και περαιτέρω την ψυχή, τον

νου ή την προσωπικότητα ενός ατόμου. Δεδομένου ότι η λέξη συγκεντρώ-

νει διάφορες σημασίες είναι δυσμετάφραστη και ουσιαστικά αμετάφραστη.

Παραθέτω δύο πρόχειρα παραδείγματα. Ο Οβίδιος γράφει στις

Μεταμορφώ-

σεις

(15, 63-64)

ότι ο Πυθαγόρας «ρούφηξε με το στήθος του» [= με τα

μάτια της ψυχής και του νου του] (

oculis

pectoris

hausit) εκείνα τα φαινό-

μενα που η φύση κρατάει κρυφά από τους ανθρώπινους οφθαλμούς. Στην

1η

Εκλογή

του Βιργιλίου (59-63) ο Τίτυρος λέει στον Μελίβοιο πως θα πρέπει

Vita Suetonii vulgo Donatiana (VSD)

11: «Cetera sane vita et ore et animo

tam probum constat, ut Neapoli “Parthenias” vulgo appellatus sit […]» («Η ζωή

του, η εμφάνιση και η ψυχή ήταν τόσο αγνές, ώστε ο κόσμος του έδωσε το προσωνύ-

μιο “Παρθενίας” […]».

4. P. G. W. G

lare

Oxford Latin Dictionary

, Oξφόρδη 1968-1982 (

2012).