Α' ΤΟΜΟΣ

Ιταλικότητα και ελληνικότητα στη γλώσσα του Κάλβου

«Τήϊος» μεταγράφηκε ως «Tēius», με γραφηματική αντιστοίχιση του ‘η’ με

μακρόχρονο ‘ē’. Στην Ιταλική κατέληξε ως «Anacreonte Teio» ή συνηθέστερα

«Anacreonte di Teo». Στην έκδοση των

Χαρίτων

του Φώσκολου, που εξέδωσε

ο Κάλβος το 1846, αναφέρεται ως «il vecchio di Teo», δηλαδή ο «ο Τήιος

γέροντας». Ακόμη και ο τονισμός «τοῦ τέϊου Ἀνακρέοντος», που τράβηξε την

προσοχή του Μερακλή, αναπαράγει τον ιταλικό τονισμό «Teio».

Για τη μελέτη της γλώσσας του Κάλβου έχει ιδιαίτερη βαρύτητα η δια-

δρομή αρχαία Ελλάδα – Ρώμη – Ιταλία – νεότερη Ελλάδα. Στην παραπάνω

περίπτωση ο αρχαιοελληνικός τύπος του επιθέτου μετασχηματίστηκε σε λόγιο

λατινικό, τον οποίο κληρονόμησε η λόγια Ιταλική, γλώσσα που ο Κάλβος γνώ-

ριζε άριστα. Πρόκειται δηλαδή για μια περίπτωση τεθλασμένης πρόσληψης,

όπως συμβαίνει στον Κάλβο και με την τεθλασμένη διακειμενικότητα, όπου

ένα χωρίο δείχνει να προέρχεται απευθείας από την αρχαία ελληνική λογοτε-

χνία, ενώ έφτασε στον Κάλβο μέσω της Ιταλικής, συχνά με τη μεσολάβηση της

Λατινικής. Όπως στην εικόνα από την Ωδή « Ὁ Ὠκεανός»:

Ἀλλὰ τῶν μακαρίων

σταύλων ἰδοὺ τὰ ἠῷα

κάγκελλα ᾗ Ὧραι ἀνοίγουσιν,

ἰδοὺ τὰ ἀκάμαντα ἄλογα

τοῦ Ἡλίου ἐκβαίνουν.

(« Ὁ Ὠκεανός», 26-30),

που οι σχολιαστές θεωρούν ομηρική αλλά, όπως εξήγησα στο βιβλίο μου, κατά-

γεται από τη λατινική και την ιταλική ποιητική παράδοση.

Η ιστορία της κατανόησης της καλβικής γλώσσας, και γενικότερα της καλ-

βικής ποίησης, συνίσταται στην ουσία στην ιστορία μιας παρανόησης, όπου

όμως, κατά ειρωνικό τρόπο, η παρανόηση ακολουθούσε την ευθεία αντί για

την τεθλασμένη οδό. Είναι εύκολο να παρασυρθεί κανείς από τα φαινόμε-

να, αν δεν γνωρίζει τη συνολική ιστορική διαδρομή μιας καλβικής σύνταξης ή

φράσης ή ενός χωρίου και αν δεν γνωρίζει την ιταλική γλώσσα και λογοτεχνία,

συμπεριλαμβανομένου του ιταλόγλωσσου έργου του Κάλβου.

Θα προχωρήσω τώρα σε αναλυτική ερμηνεία της λέξης «στήθος», όπου η

μορφή είναι ελληνική αλλά η σημασία ιταλική. Αυτό είναι συνηθισμένο στον

Κάλβο, αλλά εδώ θα δούμε όλες τις χρήσεις της ίδιας λέξης, κάτι που έχει

αυξημένη αποδεικτική αξία ως προς τη θέση που διατύπωσα παραπάνω, ότι

δηλαδή ο Κάλβος σκεφτόταν Ιταλικά ενώ έγραφε Ελληνικά.

2. Π

ασχαλης

, σ. 31-33.