Α' ΤΟΜΟΣ

MICHEL ESPAGNE

καθώς μιμούνται Έλληνες. Το ζήτημα της επανεισαγωγής που χαρακτηρίζει τις

πολιτισμικές μεταφορές θέτει για μια ακόμη φορά το ζήτημα ότι η εξαγωγή

αφορά μία αρχαία λογοτεχνία, ενώ η επανεισαγωγή αφορά τη σύγχρονη λο-

γοτεχνία.

Κάτι που ισχύει για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία ισχύει βέβαια και για

τη σύγχρονη γαλλική λογοτεχνία και τις σχέσεις της με τον γερμανικό φιλελλη-

νισμό. Η ιστορία των γαλλικών αναγνώσεων και μεταφράσεων του Hölderlin,

από τον Bousquet έως τον René Char, αφορά ιδιαίτερα την πρόσληψη της

Ελλάδας και αποτελεί χωρίς αμφιβολία ένα από τα δομικά στοιχεία του γαλλι-

κού λυρισμού του 20ού αιώνα.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, μια μεταφορά περισσότερο σύνθετη αφορά τη

χρήση του γαλλικού νεοκλασικισμού και την ελληνική προέλευσή του. Τα ποι-

ήματα του Parny και του Chénier μεταφέρουν ελληνικά θέματα στη γαλλική

λογοτεχνία του καιρού εκείνου, παρά το ότι δεν επρόκειτο για μεταφράσεις

καθεαυτές. Τα ελληνικά αυτά θέματα έχουν μία μεταθανάτια μοίρα όχι τόσο

στη Γαλλία όπου είναι ως επί το πλείστον ξεχασμένα, αλλά στη Ρωσία όπου

μεταφράστηκαν από τους κύριους εκπροσώπους του ρωσικού ρομαντισμού,

από τον Pouchkine έως τον Batiouchkov. Εάν υπήρχαν, και εδώ πρόκειται για

καθαρή εικασία, νεοελληνικές εκδοχές των μεταφράσεων αυτών και της ποί-

ησης του Πούσκιν, θα ήταν το αποτέλεσμα μιας μακράς πορείας στην ευρω-

παϊκή λογοτεχνία, με κάθε της στάδιο να αφήνει ένα ερμηνευτικό επίστρωμα.

Ανάμεσα στις θεμελιώδεις μορφές της ελληνικής λογοτεχνίας, αξίζει ιδι-

αιτέρως να αναφερθεί ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, όχι μόνο γιατί γνώριζε

αγγλικά και γαλλικά, αλλά και γιατί εκτιμούσε ιδιαιτέρως τον Σαίξπηρ και

γνώριζε καλά την παράδοση του ιστορικού μυθιστορήματος, ενώ, επιπλέον,

μετέφρασε πολλά άρθρα και λογοτεχνικά κείμενα για μεγάλες ελληνικές εφη-

μερίδες. Μετέφρασε, για παράδειγμα, το

Έγκλημα και Τιμωρ α

του Ντοστο-

γιέβσκι ή νουβέλες του Τσέχωφ, προφανώς από εκδοχές τους σε κάποια από

τις γλώσσες που γνώριζε. Ακόμα και για έναν εκπρόσωπο της ελληνικής παρα-

δοσιακής κοινωνίας και της ορθόδοξης πίστης, όπως ήταν ο Παπαδιαμάντης,

η λογοτεχνική γραφή στηρίζεται σε συνεχείς ανταλλαγές με τις άλλες ευρωπα-

ϊκές λογοτεχνίες.

Ένα μεγάλο τμήμα της ελληνικής διανόησης είχε πραγματοποιήσει σπουδές

στο εξωτερικό, από τον Παπαρρηγόπουλο, που φοίτησε στο γαλλικό λύκειο

της Οδησσού, έως τον Γιώργο Σεφέρη, που σπούδασε στο Παρίσι. Η διείσδυση

των ξένων προτύπων είναι ίσως πιο έντονη στην Ελλάδα παρά σε οποιαδήποτε

άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η στενή σχέση με

το εξωτερικό αποδυναμώνεται όταν αγγίζουμε λαϊκότερες παραγωγές γραπτού