Α' ΤΟΜΟΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ακή μητρόπολη, της οποίας η πιο χαρακτηριστική μορφή ήταν μάλλον του

λεβαντίνου. Πάντως, όταν ο ελληνικός πληθυσμός της Σμύρνης αναγκάστηκε

να εγκαταλείψει την πόλη, κυρίως για να εποικίσει τη Θράκη και τη Θεσσα-

λονίκη που το 1912 έγινε και πάλι ελληνική, και κυρίως μετά τον εκτοπισμό

και τη σφαγή των κατοίκων το 1922, ήταν φορέας αυτού του σμυρναϊκού

κοσμοπολιτισμού, με όλες τις συγκρούσεις αλλά και τις επιμειξίες του που

επρόκειτο να εξακολουθήσουν, σε μια πόλη όπου το 1930 ακόμα το 67% των

παντρεμένων προέρχεται από το εξωτερικό, από την τουρκική ακτή ή κυρίως

από τον ποντιακό χώρο.

Οι Έλληνες Πόντιοι, συγκεκριμένα,

εκπροσωπούν ένα άλλο τμήμα της

διασποράς. Ο ποντιακός ελληνισμός υπάρχει από την εγκαθίδρυση ελληνι-

κών αποικιών στη νότια ακτή της Μαύρης Θάλασσας, όπως η Τραπεζούντα.

Τα ποντιακά μοναστήρια στην ενδοχώρα της Τραπεζούντας ήταν ιεροί τόποι

για τον ελληνισμό κατά τον μεσαίωνα, που συνδέονταν όμως και με άλλες

χώρες. Έτσι, το λιμάνι της Τραπεζούντας γύρω στο 1860 ήταν μια πολύ

σημαντική αγορά για το εμπόριο της Περσίας, ένα σημείο ελληνο-περσι-

κής συνάντησης. Ακόμη, υπήρξαν μεταναστεύσεις Ποντίων Ελλήνων προς

τη Ρωσία (αναφερόμαστε σε πόλεις, όπως η Μαριούπολη, το Ροστόφ, το

Τανγκαρόγκ, το Καρς, μετά την κατάκτηση της περιοχής από τη Ρωσία)

αλλά επίσης και προς τον Καύκασο. Οι Έλληνες Πόντιοι συμμετείχαν στην

ανάκτηση της Αμπχαζίας και η επιστροφή τους στην Ελλάδα τοποθετείται

κυρίως μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι πολυάριθμες επαφές με την

τουρκική, τη γεωργιανή, τη λαζική και τη ρωσική γλώσσα επηρέασαν τις

διάφορες ποντιακές διαλέκτους αλλά κυρίως δημιούργησαν καταστάσεις δι-

γλωσσίας, ακόμα και μονογλωσσίας, μετά από την ολοκληρωτική εγκατάλει-

ψη της ελληνικής γλώσσας. Για παράδειγμα, το θέατρο φαίνεται να ήταν ένα

από τα ιδιαίτερα καταφύγια ταυτότητας των Ποντίων, οι οποίοι διαφύλαξαν

τις λαϊκές τους παραδόσεις αλλά και γνώρισαν προβλήματα ενσωμάτωσης

κατά την επιστροφή τους στην Ελλάδα, που συνεχίστηκε έως και το τέλος

του 20ού αιώνα. Οι πολιτισμικές μεταφορές, που κυριαρχούν κατά τη συ-

γκρότηση του ποντιακού ελληνισμού και κυρίως κατά τη μετακένωσή του

στο καθεαυτό ελληνικό κράτος, αποτελούν ζητήματα πολιτισμικής μικρο-ι-

στορίας. Είναι σημαντικό όμως να επισημανθεί αυτή η νέα συνιστώσα στη

διαμόρφωση του ελληνικού πολιτισμού με βάση τη διασπορά. Συμβάλλει

στην τροφοδότηση ενός φαντασιακού για τον Καύκασο, όπως εκείνο που

21. Michel

runeau

(επιμ.),

Les Grecs pontiques. Diaspora, identité, terri-

toires

, CNRS-éditions, Παρίσι 1998.