Α' ΤΟΜΟΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Όμηρο του Voss είναι προφανής, ενώ, επιπλέον, η ομηρική Ελλάδα αποτελεί

ένα τείχος ενάντια στη γαλλική πολιτισμική ηγεμονία, που διέσχιζε στρατιωτι-

κά τον Ρήνο.

Συχνά έχει παρατηρηθεί ότι το έδαφος της σύγχρονης Ελλάδας φαίνεται

να είχε διαμορφωθεί στα χρόνια του απελευθερωτικού αγώνα, πάνω στη νο-

ητή αναπαράσταση ενός κύκλου, του οποίου το κέντρο έπρεπε απαραίτητα

να είναι η Αθήνα, λόγω της ιδιαίτερης σύνδεσης των Γερμανών, Γάλλων και

Άγγλων φιλολόγων με την Αττική του 4ου αιώνα. Δεν λήφθηκε ποτέ υπόψη το

γεγονός ότι στην ιστορία του ελληνικού πολιτισμού την ίδια κεντρική θέση θα

μπορούσαν να διεκδικήσουν η Μίλητος, η Αλεξάνδρεια, η Κωνσταντινούπολη,

η Ελέα, ή ο Ακράγας στη Σικελία. Αυτό είναι το πρόβλημα της Ελλάδας, που

κατά τα γεγονότα χτίστηκε επίσης στα χνάρια της διασποράς, μια άλλη μορφή

μεταφοράς. Οι πολιτισμικές μεταφορές διακρίνονται εδώ σε δυο επίπεδα. Το

κέντρο, αρχικά, το διεκδίκησαν οι ξένοι φιλέλληνες. Η προσφορά στο κέντρο

αυτό της διασποράς και των πολιτισμικών επιμειξιών που τη συνόδευσαν είναι

χωρίς αμφιβολία άμεσα συνδεδεμένη με μια καθαρά ελληνική λογική. Ωστόσο,

η διασπορά από τη φύση της προϋποθέτει μία επαφή παλαιά και διαρκή με

πολιτισμικούς χώρους διαφορετικούς και συνεπώς τον εμπλουτισμό του κέ-

ντρου με εισαγόμενα στοιχεία, για τα οποία λειτουργεί ως «όχημα». Οι πολι-

τισμοί της διασποράς είναι εξ ορισμού μεικτοί και προϋποθέτουν τη διγλωσσία.

Ας σκεφτούμε την Αλεξάνδρεια, πόλη ελληνική από την ίδρυσή της από τον

Αλέξανδρο, τον 4ο αιώνα, και που τόσο με τον μύθο της βιβλιοθήκης της, με

την ιστορία της Υπατίας που άρεσε στον ποιητή Leconte de l’Isle, με την ιστο-

ρία της Thaïs, που άρεσε στον Anatole France, τροφοδότησε το λογοτεχνικό

φαντασιακό των Ευρωπαίων, σχεδόν ανεξάρτητα από την Ελλάδα αυτή καθε-

αυτή. Εάν η Αλεξάνδρεια είναι ο τόπος στον οποίο γεννήθηκε ο Απολλώνιος ο

Ρόδιος, είναι επίσης η πόλη στην οποία γεννήθηκε και έζησε ο Κωνσταντίνος

Καβάφης. Το γεγονός ότι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες

του καιρού του έκανε την πρώτη του επίσκεψη στην Αθήνα μόλις το 1901, σε

ηλικία ήδη 42 ετών, το γεγονός ότι του ταξιδιού αυτού είχε προηγηθεί ένα άλλο

ταξίδι, στο Παρίσι, όπως και το ότι οι πρώτοι στίχοι του δημοσιεύθηκαν σε ένα

ελληνικό περιοδικό

Έσπερος

της Λειψίας το 1886, καταδεικνύουν τη μεγάλη

σημασία που πρέπει να αποδώσουμε στον όρο της διασποράς. Στενός φίλος

με τον Άγγλο μυθιστοριογράφο E. M. Forster, του οποίου η πρώτη καταγγε-

λία για την αγγλική Ινδία (

Ταξ δι στην Ινδ α

) τον έκανε διάσημο, ο Καβάφης

προφανώς εν μέρει οφείλει την αναγνώριση του ελληνισμού του στον κοσμο-

πολιτισμό που τον χαρακτηρίζει, ένας διαχρονικός ελληνισμός που κυριαρχεί,

σύμφωνα με τους ειδικούς, και στη χρήση της γλώσσας.