Α' ΤΟΜΟΣ

Όψεις του χώρου και εθνική ταυτότητα σε ελληνικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις του 19ου αιώνα

375

υποτιθέμενης γιγαντιαίας γέφυρας στις δύο πλευρές του Αιγαίου, η οποία

κατέρρευσε κατά το οριστικό πέρασμα των επιστημών και των τεχνών από την

Ανατολή προς τη Δύση (σ. 294-295).

Ο Περικλής Γιαννόπουλος στο

Η Ελληνική Γραμμή

(1903-1938) προκρί-

νει επίσης μια αισθητική προσέγγιση του ελληνικού χώρου, σύμφωνα με την

οποία αν σταθεί κανείς σε μια κορυφογραμμή μπορεί να ατενίσει την πάσα

λεπτομέρεια του ελληνικού τοπίου, καθώς και αυτό υπακούει στην «εντελή

Ελληνική των πάντων εις τα πάντα: Σαφήνεια» (σ. 292). Η θέση αυτή του

Γιαννόπουλου συμβαδίζει με την αντίστοιχη του Θεοτοκά περί διαύγειας

του Σεφέρη για το φως, όπως και οι αναφορές στη θαλασσινή φυσιογνωμία

της Ελλάδας θυμίζουν την ποίηση του Ελύτη. Γενικά, οι προδρομικές αισθητι-

κές αναζητήσεις της ελληνικότητας μέσω της σύνδεσής της με τη φύση στην

ταξιδιωτική λογοτεχνία θα λάβουν πιο συστηματικό χαρακτήρα από τη γενιά

του ’30 με τη σχεδόν παγανιστική λατρεία του ελληνικού τοπίου, και ιδιαίτερα

του ελληνικού φωτός και του Αιγαίου πελάγους.

III.

Συμπεράσματα

Οι ελληνικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις του 19ου αιώνα για τον ελληνικό χώρο

είναι πρόσφορο να μελετώνται σε συσχετισμό με τα κείμενα που εκ των πραγ-

μάτων συνδιαλέγονται, δηλαδή τα αντίστοιχα κείμενα των Ευρωπαίων περιη-

γητών, και με τις κρατούσες απόψεις της εποχής ως προς την εθνική ρητορική

περί ελληνικότητας. Παρότι πολύ δύσκολα θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσου-

με τους συγγραφείς ταξιδιωτικής λογοτεχνίας ως ομοιογενή ομάδα με κοινές

απόψεις –είτε πρόκειται για τους λογίους της διασποράς είτε για εκείνους

που διαμένουν στην Ελλάδα–, μπορούμε να εντοπίσουμε κάποιες γενικότερες

τάσεις. Παρά την προγραμματική κατεύθυνση πατριδογνωσίας στα κείμενα

των λόγιων ταξιδιωτών, η οποία είναι αντίστοιχη της λαογραφικής στροφής και

της ανάδυσης της ηθογραφίας στην πεζογραφία, συναντάμε και πιο σύνθετες

συλλήψεις του χώρου. Σε ορισμένους συγγραφείς επιδιώκεται η ρεαλιστική

αποτύπωση της σύγχρονης Ελλάδας παράλληλα με την κρατούσα ρομαντική

αρχαιολατρία και την έμφαση στη μελέτη των μνημείων. Επιπλέον, με αφορμή

την περιγραφή θρησκευτικών μνημείων, η ταύτιση εθνικής και θρησκευτικής

ταυτότητας δεν είναι πάντα αυτονόητη για τους Έλληνες λόγιους ταξιδιώτες

εντός και εκτός της Ελλάδας, που προβάλλουν τις αρχές του Διαφωτισμού

31. Πρβλ. Τ

ζιοβας

Oι μεταμορφώσεις του εθνισμού και το ιδεολόγημα της ελλη-

νικότητας στο μεσοπόλεμο

, σ. 79-80.