Α' ΤΟΜΟΣ

Όψεις του χώρου και εθνική ταυτότητα σε ελληνικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις του 19ου αιώνα

373

Κρήτη. Υιοθετώντας μετριοπαθή ματιά, αποδίδει με χιούμορ και συμπάθεια τις

σκηνές που εκτυλίσσονται στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, όπου οι μονα-

χοί, πέρα από το καλογηρικό ένδυμα και το κληρικό ιδίωμα, «Κατά τα λοιπά

εισίν απλούστατοι χωρικοί Κρήτες, φιλότιμοι, υπερήφανοι, ανοικτόκαρδοι» (σ.

144). Επιδίδονται σε παιδιές στον αυλόγυρο του μοναστηριού και δεν φαίνο-

νται αδιάφοροι στα ανθρώπινα πάθη, όπως το ποτό. Η ομορφιά του φυσικού

τοπίου που περιβάλλει το μοναστήρι δεν οδηγεί τον αφηγητή σε μυστικιστική

διάθεση, αλλά σε μια πιο έντονη αναζήτηση των εγκόσμιων ηδονών. Η ανάλα-

φρη διάθεση και η ανθρώπινη διάσταση παραμένει και όταν επισημαίνεται το

πρακτικό πνεύμα εξοικονόμησης πόρων που διέπει τη διαχείριση της μονής

από ιδρύσεώς της: «Και εκτίσθη μεν η μονή, αλλ’ είχε και ανάγκην περιουσίας,

ίνα διατηρηθή, διό και έδει ν’ άρξηται θαυματουργούσα, όπως προσελκύσηται

το χρήμα και τας άλλας δωρεάς των πιστών» (σ. 145-146).

γ.

Η ταξιδιωτική αφήγηση για το ελληνικό φυσικό τοπίο: συγχρονικότητα και

διαχρονικότητα της ελληνικότητας

Τα μνημεία και τα τοπία συνέθεταν το σκηνικό που πλαισίωνε τους Νεοέλλη-

νες. Αν οι φιλέλληνες περιηγητές είχαν «αποικήσει» το ελληνικό ιδεώδες,

το

φυσικό τοπίο τούς χρησίμευε κατά πρώτο λόγο ως υπόμνηση και σημείο ανα-

φοράς στην αρχαιότητα. Στις ελληνικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις επιχειρείται η

σύνδεση της εθνικής ταυτότητας με το άχρονο φυσικό τοπίο ως εγγυητή της

συνέχειας του έθνους. Η φύση, πρωτίστως τα βουνά και η θάλασσα, συνδέεται

τόσο με την αρχαιότητα όσο, όμως, και με τα ηρωικά βιώματα της ελληνικής

επανάστασης του 1821 ως μείζον γνώρισμα της ταυτότητας της σύγχρονης

Ελλάδας. Διά της περιγραφής του τοπίου επισημαίνεται έτσι και η παρου-

σία μιας πιο μετριοπαθούς στάσης θαυμασμού απέναντι στην αρχαιότητα, με

στόχο να προβληθεί η σύγχρονή τους Ελλάδα. Ο ποιητής Αριστομένης Προ-

βελέγγιος στο «Αποσπάσματα επιστολών εκ του Αιγαίου» (1889), με αφορμή

την ενατένιση της θάλασσας του Αιγαίου, των νησιών και των ναυτών, οδη-

γείται νοερώς στην εποχή της Τουρκοκρατίας και της εθνικής παλιγγενεσίας.

Συναισθηματικά φορτισμένος, αποκαλεί αληθινή πατρίδα του τη σύγχρονή του

Ελλάδα, ως κοιτίδα των αγώνων της παλιγγενεσίας του έθνους αλλά και ως

ποιητική μήτρα στην οποία ανήκει και ο ίδιος, ενώ θεωρεί την αρχαία Ελλάδα

ως «κτήμα κοινόν της ανθρωπότητας»:

30. Γ

ουργουρης

, σ. 195.