Α' ΤΟΜΟΣ

Όψεις της εθνικής ταυτότητας στον νεοελληνικό στοχασμό του 19ου αιώνα

353

διατήρηση του ελληνισμού συνετέλεσαν η γνώση της προγονικής γλώσσας, η

υπερηφάνεια για την καταγωγή από ένδοξους προγόνους, η θρησκεία και η

διαφορά των ηθών. Επισημαίνοντας τις φυλετικές, κοινωνικο-ψυχολογικές και

θρησκευτικές διαφορές Ελλήνων και Τούρκων στο «Διάλογος δύο Γραικών»,

παρουσιάζει επίσης την εικόνα της πολιτικής, πολιτιστικής και κοινωνικής

ψυχοσύνθεσης των Τούρκων και υποστηρίζει πως η γλώσσα και η ορθόδοξη

Εκκλησία διαφύλαξαν τους Έλληνες από τον εκτεταμένο εξισλαμισμό και τον

πολιτικό εκφυλισμό.

Ως προς το θέμα του εθνικού χαρακτήρα παραδέχεται

πως, όπως και άλλα έθνη, οι Έλληνες είχαν στιγμές διχόνοιας, παραφροσύ-

νης, θρησκευτικού φανατισμού και δεισιδαιμονιών, λόγω της αμάθειας που είναι

κόρη της τυραννίας, αλλά ποτέ δεν έχασαν την αληθινή παιδεία, την ηθική

δύναμη, την αρετή και τη χρηστομάθεια, δεν ξέχασαν την πολιτιστική και την

πολιτική τους κληρονομιά, τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμά τους.

Ένας άλλος Νεοέλληνας διανοούμενος, ο Νεόφυτος Βάμβας, μαθητής του

Κοραή, στοχεύοντας στην έξαρση του εθνικού και του θρησκευτικού αισθή-

ματος, επισημαίνει σε ομιλία του στη Σύρο το 1834 ότι « Έλλην το Έθνος και

Χριστιανός την πίστιν» είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του Νεοέλληνα. Θεω-

ρεί δε πως αυτές οι δύο ιδιότητες δεν έχουν στενό φυλετικό και θρησκευτικό

περιεχόμενο, καθώς

Το Έλλην δεν είναι απλώς διακριτικόν Έθνους όνομα, αλλ’ εσήμαινε και άνδρα

πεπαιδευμένον, πολιτισμένον και εξευγενισμένον εις τους τρόπους […] το Χρι-

στιανός, δεν είναι απλώς διακριτικόν θρησκείας όνομα, αλλά εις την τελείαν και

πλήρη σημασίαν του περιλαμβάνει πάσαν τελειότητα εις τας περί Θεού ιδέας,

εις την λατρείαν, εις τα ήθη και εις τας ελπίδας της μελλούσης ζωής.

Αναμφίβολα, σε αντίθεση με άλλους ευρωπαϊκούς λαούς, οι ΄Ελληνες διέ-

θεταν ως ενοποιητική δύναμη την ορθόδοξη θρησκεία που τους έδινε ιδιαίτερη

υπόσταση. Για τον λόγο αυτό κατά τον 19ο αιώνα προβάλλεται ο συγκερασμός

ελληνισμού και χριστιανισμού και παράλληλα καθιερώνονται οι όροι «ελληνο-

χριστιανικός», που δημιούργησε το 1852 ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος, και «Νεοέλ-

ληνας», που χρησιμοποιείται ήδη το 1815 από τον Π. Σοφιανόπουλο, αν και

καθιερώνεται πολύ αργότερα, αν λάβουμε υπόψη την άποψη του Θεοτοκά,

σύμφωνα με τον οποίο «Οι Παλαιολόγοι, οι Γεμιστοί, οι Χαλκοκονδύληδες

27. Βλ. σχετικά

αραγεώργος

, σ. 34.

28.

εόφυτος

άμβας

Ομιλία εις την ιεράν τελετήν της ενάρξεως των μαθημάτων

του Δημοσίου Γυμνασίου της εν Σύρα Ερμουπόλεως παρά του Κυρίου Ν. Βάμβα,

Επιστάτου των Εκπαιδευτικών Καταστημάτων της Κοινότητος ταύτης

, εν Ερμουπόλει,

8η Οκτωβρίου 1833, τυπογραφείο Ν. Βαράτση, σ. 7.