Α' ΤΟΜΟΣ

349 / 482

Αθανασια Γλυκοφρυδη-Λεοντσινη
348
γένους των Ελλήνων.3 Ως δηλωτικό της εθνικής ταυτότητας χρησιμοποιεί την
ελληνική καταγωγή και ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντί-
νος Παλαιολόγος, που ονομάζει τη Βασιλεύουσα «ελπίδα και χαράν πάντων
των Ελλήνων».4 Ακόμη ο Σχολάριος Γεννάδιος, ο πρώτος μετά την Άλωση
Πατριάρχης, θέτει το ερώτημα «Ποιος είμαι;» στο έργο του Έλεγχος της ιου-
δαϊκής νυν πλάνης, έναν αντι-εβραϊκό διάλογο, όπου, μιλώντας ως χριστιανός,
επισημαίνει πως «είναι Βυζάντιος εκ γεννήσεως, Θετταλός εκ καταγωγής και
χριστιανός» μετά πίστεως, θέτοντας έτσι το ζήτημα πολλαπλών ταυτοτήτων
που κάθε άτομο έχει και το δεσμεύουν.5 Αρνείται όμως να ονομασθεί Έλλην ή
Λατίνος, αν και γνωρίζει άριστα και τις δύο γλώσσες. Ο ίδιος τονίζει κυρίως τη
θρησκευτική του ταυτότητα, επισημαίνοντας:
Αν και είμαι Έλληνας κατά τη γλώσσα δεν θα ονόμαζα ποτέ τον εαυτό μου Έλ-
ληνα, γιατί δεν σκέφτομαι όπως οι παλαιοί Έλληνες. Θέλω αντίθετα να με απο-
καλούν σύμφωνα με την πίστη μου, και αν κανείς με ρωτήσει ποιος είμαι θα
απαντήσω ότι είμαι χριστιανός.6
ΟΠλήθων και οΓεννάδιος αποτελούν χαρακτηριστικέςπεριπτώσεις των αντί-
θετων ιδεολογικών τάσεων που θα επικρατήσουν στους μετά την Άλωση αιώ-
νες, κατά τους οποίους αναπτύσσεται η εθνική ιδέα που συνδέεται με την
έννοια του γένους από άποψη εθνογραφική αλλά και με την ορθοδοξία. Ωστό-
σο η χρήση του όρου « Έλλην» ως δηλωτικού της εθνικής ταυτότητας ενσωμα-
τώνεται στη γλώσσα μετά μακρά διεργασία, καθώς χρησιμοποιούνται παράλ-
ληλα οι όροι Ρωμιός ή Γραικός,7 κυρίως στον 19ο αιώνα, όπως φαίνεται από
φράση του Νεόφυτου Δούκα, ο οποίος, σχολιάζοντας την έκδοση των επιστο-
λών του Συνεσίου από τον Κωνσταντά έγραφε πως πρώτος αυτός εξέδωσε
« Έλλην προς Έλληνας Έλληνα συγγραφέα».8 Γενικότερα, οι Νεοέλληνες
3. Βλ. Πλήθων, Εις Μανουήλ, γ, P.G. 160, 824 A. Bλ. σχετικά Λεωνίδας Μπαρτζε-
λιώτης, Ελληνοκεντρική φιλοσοφία, Διεθνές Κέντρο Φιλοσοφίας και Διεπιστημονικής
Έρευνας, Αθήνα 1993, σ. 36
4. Γ ιώργος Θεοτοκάς, «Πεπρωμένα του Βυζαντίου», Νέα Εστία 622 (1953), σ. 737.
5. Amartya Sen, Ταυτότητα και βία. Η ψευδαίσθηση του πεπρωμένου, μτφρ. Λία
Βουτσοπούλου, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2012, σ. 47
6. Oeuvres Complètes de Gennade Scholarios publiées par L. Petit, X. A. Si-
derides, M. Jugie , τ. 3, Παρίσι 1928-1936, σ. 253. Βλ. επίσης Ch. A. Frazee, Ορθό-
δοξος Εκκλησία και ελληνική ανεξαρτησία 1821-1852, Δόμος, Αθήνα 1987, σ. 14.
7. Βλ. Λέανδρος Βρανούσης , « Έλληνες, Ρωμιοί, Νεοέλληνες» στο Ιστορία του Ελ-
ληνικού Έθνους, τ. ΙΑ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975.
8. Κ. Θ. Δημαράς, Ο Διαφωτισμός και το κορύφωμά του, Πορεία, Αθήνα 1992,
σ. 90.