Α' ΤΟΜΟΣ

Όψεις της εθνικής ταυτότητας στον νεοελληνικό στοχασμό του 19ου αιώνα

347

πολιτισμικής ενότητας, που μπορούν να επιτευχθούν μέσω της λογοτεχνικής

και της φιλοσοφικής γλώσσας. Την εποχή αυτή οι Νεοέλληνες διανοούμενοι

συνειδητοποιούν την αξία της πολιτικής ανεξαρτησίας και αλλαγής και ανα-

πτύσσουν μια αίσθηση πολιτισμικής ενότητας που έχει άμεση σχέση όχι μόνο

με τον γεωγραφικό χώρο και τη σύνδεσή του με την αρχαιότητα, αλλά κυρίως

με τη γλωσσική, λογοτεχνική και θρησκευτική αυτοσυνειδησία. Ως εκ τούτου

θεωρούν ως ενοποιητική αρχή μιας νέας ιστορικής πορείας του έθνους τη

γλώσσα και υιοθετούν την κοινή Ελληνική αντί της αρχαΐζουσας γλώσσας ως

όργανο διάδοσης των ιδεών. Παράλληλα, όπως και άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί,

αναπτύσσουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το εθνικό τους παρελθόν και αναγνωρί-

ζουν τη μοναδικότητά τους ως έθνους. Πολλοί συγγραφείς στοχάζονται για τον

εθνικό χαρακτήρα και χρησιμοποιούν την κλασική κληρονομιά τους –ιστορική,

λογοτεχνική, φιλοσοφική–, αλλά και τον γεωγραφικό και κλιματολογικό παρά-

γοντα για να αναδείξουν την εθνική πολιτισμική συνείδηση και τη συνέχεια του

ελληνικού έθνους. Οι συζητήσεις που αναπτύσσονται για θέματα πολιτικής και

πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας υπερβαίνουν τους κινδύνους του εθνικισμού και

θέτουν τον νεοελληνικό Ρομαντισμό σε ιστορική προοπτική.

Αναμφίβολα ο τρόπος συγκρότησης της ελληνικής ταυτότητας –γεωγρα-

φικής, εθνοτοπικής, θρησκευτικής, κοινωνικής και πολιτισμικής– συνδέεται με

τις ιστορικές συγκυρίες, τη γνώση άλλων εθνοτήτων και πολιτισμών και με

την ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης, που αποτελεί το θεμέλιο της πολι-

τικής ταυτότητας κάθε έθνους.

Η αίσθηση της εθνικής ταυτότητας και της

πολιτισμικής ενότητας είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στους τελευταίους αιώνες

της βυζαντινής αυτοκρατορίας, οπότε διαμορφώνεται σαφής ελληνική εθνική

ταυτότητα και το όνομα Έλλην αποκτά πολιτιστικό και εθνολογικό περιεχό-

μενο και η ‘ελληνικότητα’ δεν ταυτίζεται πλέον με τον παγανισμό. Η επανα-

σύνδεση με τον αρχαίο πολιτισμό και η ανάπτυξη της ελληνικής συνείδησης

εκδηλώνεται ήδη από τον 12ο αιώνα, ενώ στον 15ο αιώνα ο Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων, ο οποίος αποκαλείται εύστοχα «πρώτος Νεοέλληνας», επιβεβαιώνει

τους δεσμούς του

‘

γένους’ των Ελλήνων με τον αρχαίο πολιτισμό και συνδέει

το

‘

έθνος’ των Ελλήνων με τον νέο ελληνισμό. Ο φιλόσοφος του Μυστρά,

γράφοντας προς τον αυτοκράτορα Μανουήλ, τόνιζε «εσμέν γαρ ουν ων ηγεί-

σθε τε και βασιλεύετε, Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία

μαρτυρεί», επισημαίνοντας την ελληνική καταγωγή, αλλά και τη γλώσσα και

την «πάτριον παιδείαν» ως στοιχεία της ενότητας και της αυτοδυναμίας του

2. Βλ. σχετικά

λυκοφρύδη

-Λ

εοντσίνη

, «“Ανατολή και Δύσις”»,

ό.π.