Α' ΤΟΜΟΣ

Και οικείο και ξένο: οι ομηρικές μεταφράσεις του Πολυλά στην απορία του ελληνικού 19ου αιώνα

149

γυροφέρνει ο Πάλλης

και αργότερα με τα «παλικάρια» των Καζαντζάκη –

Κακριδή. Έρχεται έτσι στην επιφάνεια το πόσο παράδοξη είναι και πρέπει

να μείνει η ζητούμενη ιδέα: Όσο οι νεότερες εικόνες ηρώων μετατοπίζουν την

όποια αρχική ομηρική ιδέα άλλο τόσο η ομηρική ποίηση αποσπά τις εικόνες

αυτές από το νεωτερικό τους έδαφος. Και την ίδια στιγμή άλλες λέξεις, όπως

εκείνη της «ψυχής», επιμένουν επαναλαμβανόμενες παρά τις σημασιολογικές

τους μετατοπίσεις.

Ο σύγχρονός μας Όμηρος του Μαρωνίτη μοιάζει να ξαναπιάνει το νήμα

του Πολυλά σε πολύ ηπιότερους τόνους, όπως υπαγορεύουν οι συνθήκες της

μετανεωτερικής μας γλωσσικής ομαλότητας, επιμένοντας ιδιαίτερα στην απή-

χηση του ύφους συγκεκριμένων νεότερων ποιητών, με τον δεκαπεντασύλλαβο

να παραμένει αποσπασματική ανάμνηση:

Τον άγριο θυμό, θεά, τραγούδησε του Αχιλλέα, γιου του Πηλέα,

ολέθριο θυμό, που τόσα πάθη φόρτωσε στους Αχαιούς,

τόσες γενναίες ψυχές κατέβασε στον Άδη,

ηρώων ψυχές, κι άφησε λεία στα σκυλιά τα σώματά τους,

στα λαίμαργα όρνια, έτσι που συντελέστηκε η βουλή του Δία,

αφότου μεταξύ τους χώρισαν και πήραν να διχογνωμούν

του Ατρέα ο γιος, ο πρώτος του στρατού, κι ο θείος Αχιλλέας.

Το λογοτεχνικό πρωτότυπο είναι, σύμφωνα με τον Benjamin, ουσιωδώς

μεταφράσιμο καθώς, αναλόγως της λογοτεχνικής του ισχύος, απομακρύνεται

από τις πολιτισμικές συνθήκες εμφάνισης και χρήσης του και ζει στην κυρι-

ολεξία, δηλαδή αναπτύσσεται διατρέχοντας διάφορες εποχές και γλώσσες.

Το πρωτότυπο όμως συμπαρασύρει και τις μεταφράσεις που συσσωρεύονται

γύρω από την ιδέα που εκείνο έχει αρχικά δείξει· τις μεταφέρει και αυτές σε

ένα πεδίο πύκνωσης του ιστορικού χρόνου όπου οι ποικίλες γλώσσες, όσο και

αν διαφέρουν μεταξύ τους, συνάμα συγγενεύουν, καθώς γίνονται πεδία όπου

συνεχίζει να ζει το ζητούμενο διαρκώς αναπτυσσόμενο, διαρκώς διαφέροντας

από τις προηγούμενες εκδοχές του. Αυτό μας επιτρέπει ή και μας επιβάλλει,

εν τέλει, μια ανάγνωση που αντί να συγκρίνει θα συμφύρει, αντί να εντοπίζει

διαφορές ή ομοιότητες θα τις εντείνει. Λέξεις, ρυθμοί, τρόποι, κάθε είδους

γλωσσικά σχήματα του πρωτότυπου και των μεταφράσεων δεν μένουν αυτά-

ρεσκα στις εποχές τους, με την απόσταση ασφαλείας της πολιτισμικής τους

76. Η έκδοση του Oxford University Press (Λονδίνο 1917) δίνει, μεταξύ άλλων αλ-

λαγών, «οπλαρχηγώνε».

77.

Ομήρου Ιλιάς

, Άγρα, Αθήνα 2009, σ. 13.

78. Πρβλ.

enjamin

, σ. 61-63.