Α' ΤΟΜΟΣ

Γιωργοσ Βαρσοσ

146

Ψάλλε, θεά, τον τρομερόν θυμόν του Αχιλλέως,

πώς έγεινε ’ς τους Αχαιούς αρχή πολλών δακρύων·

που ανδράγαθαις ροβόλησε πολλαίς ψυχαίς ’ς τον Άδη

ηρώων, κ’ έδωκεν αυτούς αρπάγματα των σκύλων

και των ορνέων – και η βουλή γενόνταν του Κρονίδη,

απ’ ότ’ εφιλονείκησαν κ’ εχωρισθήκαν πρώτα

ο Ατρείδης, άρχος των ανδρών και ο θείος Αχιλλέας. (σ. 3)

Από πλευράς γλωσσικού ιδιώματος οι αποστάσεις που ο Πολυλάς κρατά

από την όποια δημώδη κανονικότητα είναι ιδιαίτερα αισθητές, σχεδόν προκλη-

τικές, δίχως όμως να τοποθετούνται πάντα στην αντίρροπη κατεύθυνση, της

καθαρεύουσας. Η ποιητική τους λειτουργικότητα έγκειται, απεναντίας, στο ότι

συνολικά είναι μάλλον απροσδιόριστης ροπής. Έχουμε, πράγματι, κάτι πολύ

πιο ιδιότροπο από μια μέση οδό, έναν εκλεκτισμό περισσότερο επίμονο αλλά

και περισσότερο άναρχο από κάθε προηγούμενο και, κυρίως, μια γλωσσική

αμηχανία ισχυρής εκφραστικότητας πολύ κοντά στην κατεύθυνση που υποδει-

κνύει ο Steiner όταν γράφει:

Η προσεγμένη μετάφραση, αντιθέτως, μπορεί να οριστεί ως μετάφραση στην

οποία η διαλεκτική της ερμητικότητας και της εισόδου, της ατίθασης αλλοτρι-

ότητας και της αισθητής οικειότητας, παραμένει ανεπίλυτη αλλά εκφραστική.

Η σύνταξη δίνει αρχικά μια δευτερεύουσα τρόπου («πώς έγινε») και στη

συνέχεια αναφορικές («που […] ροβόλησε […] κ’ έδωκεν») χαλαρώνοντας

τους συντακτικούς αρμούς του κειμένου και θυμίζοντας τις δυσκολίες της

ομηρικής αφηγηματικής ροής. Σε μορφολογικό επίπεδο, η ιδιόρρυθμη ορθο-

γραφία συναρμόζει παλαιότερους με νεότερους τύπους («έγεινε […] ανδράγα-

θαις […] πολλαίς ψυχαίς […] εφιλονείκησαν») εντείνοντας την ανάλογη ροπή

των καταλήξεων των ονομάτων. Παρόμοιες τάσεις είδαμε και στον Χριστό-

πουλο, αλλά στον Πολυλά συνδυάζονται με ποιητικά δραστικότερες επιλογές

λεξιλογίου και τρόπων έκφρασης. Το «Ψάλλε» της αρχής συνεχίζει και κλείνει

τον 19ο αιώνα, μιας και οι μεταφράσεις του 20ού αιώνα θα περάσουν στο

«τραγουδώ». Στη συνέχεια όμως ο τόνος ξεχωρίζει, καθώς κυμαίνεται ανάμεσα

στα άκρα ενός πολύ δημοτικού «έδωκεν […] αρπάγματα» και του ομηρικού

«άρχος των ανδρών» που σε ύστερες εκδόσεις θα αλλάξει.

Εκφράσεις όπως

το «βουλή γενόνταν» συμπυκνώνουν αδρά την ένταση. Χαρακτηριστικότερη

67. George

teiner

Μετά τη Βαβέλ

Scripta, Αθήνα 2004, σ. 630.

68. Στην έκδοση της Βιβλιοθήκης Αρχαίων Ελλήνων Κλασσικών (Φιλολογική, χ.χ.)

διαβάζουμε: «Ο Ατρείδης άρχων των ανδρών

[…]

» (σ. 1).