138 / 482
Και οικείο και ξένο: οι ομηρικές μεταφράσεις του Πολυλά στην απορία του ελληνικού 19ου αιώνα
137
στα χρόνια 1890-1985, έρχεται η
Ιλιάδα
, με χαρακτηριστικά που θα μπορού-
σαν να θεωρηθούν ακραία εκδοχή της πολυλαϊκής ζήτησης.
40
Το «κολοσσιαίο»
έργο του πολυλαϊκού Ομήρου είναι πάντως, κατά τον Καλοσγούρο, «έκπλη-
ξις» αλλά και ενέργεια «σχεδόν αφροσύνης»,
41
καθώς η νέα Ελληνική τολμά
να εκφραστεί λογοτεχνικά παρά την ελλιπή της καλλιέργεια ή, ακριβέστερα,
με το προνόμιο που συνιστά
αυτός ακριβώς ο άπλαστος και αφελής της γλώσσης ημών χαρακτήρ, δι’ ον, ως
πολύ μάλλον των άλλων γλωσσών συνάδοντα προς την κλασσικήν απλότητα της
φαντασίας και του αισθήματος, ο Έλλην απείρως κατ’ ουσίαν πλεονεκτεί του
Ευρωπαίου μεταφραστού μη δυναμένου να απαλλαγή ποτέ εντελώς του ρωμα-
ντικού τρόπου του φαντάζεσθαι και αισθάνεσθαι.
42
Λογοτεχνικά ζητούμενα
Ο πολυλαϊκός Όμηρος έχει απασχολήσει πολύ τη φιλολογική κριτική και ανά-
λυση έως σήμερα.
43
Αν θέλουμε κατηγορίες σύγχρονές μας και εύστοχα περι-
γραφικές, μπορούμε να κρατήσουμε τη «γλωσσική πολυτυπία» που αποδίδει,
πολύ εμπεριστατωμένα, στην πολυλαϊκή
Ιλιάδα
ο Γαραντούδης
44
ή και τον
«αναρχικό εκλεχτισμό» που προτείνει, πιο τολμηρά, ο Μπαλάσκας.
45
Πρέπει
πάντως να υπογραμμιστεί ότι η γλωσσική πολυτυπία, μα και ο έλεγχός της,
είναι κοινός τόπος του ελληνικού 19ου αιώνα, που τον διαφοροποιεί αισθητά
από τις καθαρότερες τομές του 20ού. Ο ίδιος ο Πολυλάς φαίνεται να ενδιαφέ-
40. Η πορεία είναι όντως ευδιάκριτη, δεν είμαι ωστόσο καθόλου βέβαιος ότι μπο-
ρεί κανείς να διακρίνει σε αυτή στάδια διαλεκτικής, τρόπον τινά, ανέλιξης ή ωρίμαν-
σης. Πρβλ.
Π
ολυχρονάκης
, σ. 52-53, όπου μιλά για σχήμα σταδίων του Γκαίτε και για
βαθμιαίο πέρασμα, στο πλαίσιο διαλεκτικής έντασης ανάμεσα στην οικείωση και στο
αλλότριο, από απλή πληροφοριακή πρόζα (
Τρικυμία
) σε αφομοίωση του αλλότριου
(Οδύσσεια
), νέα ενότητα με οξύτερη προβολή του ξένου (
Αμλέτος
).
41.
Κ
αλοσγούρος
, σ. 309.
42. Ό.π.
43. Τις αποστάσεις του από τον δρόμο του Ψυχάρη είδε, ως γνωστόν, με μεγά-
λη επιφύλαξη ο δημοτικισμός του 20ού αιώνα. Για μια περιεκτική παρουσίαση της
πρόσληψης του Πολυλά βλ. Ευριπίδης
Γ
αραντούδης
, «Η μεταφραστική αντίληψη του
Ιακώβου Πολυλά και οι αποδόσεις του ποιητικών κειμένων της κλασικής λογοτεχνίας»
και «Ο Ιάκωβος Πολυλάς, οι σύγχρονοι και οι νεώτεροί του επτανήσιοι – συνέχεια και
ρήξη»,
Πόρφυρας
84-85 (1998), σ
.
492-498 και 249-259.
44.
Το ίδιο
, σ. 492.
45. Κώστας
Μ
παλάσκας
(επιμ.), «Εισαγωγή» στο
Ιάκωβου Πολυλά. Η Φιλολογι-
κή μας γλώσσα,
ΣΔΩΒ, Αθήνα 2005, σ. 46.