Α' ΤΟΜΟΣ

Κατερινα Καρακαση

118

αφιερωμένο το παρόν άρθρο. Η «ερανισθείσα εκ του γαλλικού» μελέτη αυτή

είναι, όπως θα επιχειρήσω να δείξω στη συνέχεια, ενδεικτική της προσπάθειας

των γυναικών συγγραφέων να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες ώστε

να κατοχυρώσουν και εκείνες το δικαίωμα στη λογοτεχνική δημιουργία, το

δικαίωμα στην εκφορά δημόσιου λόγου στη νέα τάξη πραγμάτων όπως δια-

μορφώνεται προς το τέλος του 19ου αιώνα στη νεότερη Ελλάδα.

Το άρθρο της Ζάρκου, που είναι εμφανώς διαποτισμένο από ρομαντικό

πνεύμα, παρά τον τίτλο του που μοιάζει να υπόσχεται ένα πανόραμα της

γυναικείας λογοτεχνικής σκηνής της Γερμανίας, παρουσιάζει αναλυτικά μόνο

τρεις συγγραφείς, ενώ άλλες αναφέρονται μόνο ονομαστικά. Το άρθρο ξεκινά

ξεκαθαρίζοντας ότι οι Γερμανίδες συγγραφείς δεν είναι ούτε τόσο πολυάριθμες

ούτε τόσο αξιόλογες όπως οι Γαλλίδες ή οι Αγγλίδες και με παρόμοιο τρόπο

τελειώνει, δηλώνοντας στον επίλογο ότι οι γυναίκες συγγραφείς στη Γερμανία

δεν έχουν διακεκριμένη θέση στην ιστορία της λογοτεχνίας. Και αυτό είναι

το πρώτο ερώτημα που ανακύπτει διαβάζοντας τη μελέτη της Ζάρκου. Γιατί

να διαβάσει ο αναγνώστης ένα άρθρο είκοσι σελίδων για συγγραφείς που δεν

έχουν ιδιαίτερη λογοτεχνική αξία;

Απαντώντας στο ερώτημα αυτό η Ζάρκου σπεύδει να εξηγήσει, ήδη στην

πρώτη σελίδα του άρθρου της, ότι μπορεί τα έργα των Γερμανίδων συγγραφέ-

ων να μην είναι σημαντικά, αλλά είναι η ζωή τους ενδιαφέρουσα, μια ζωή που

αποτυπώνεται έστω και «ως ωχρά αντανάκλαση», όπως το διατυπώνει, στα

έργα τους. Και η Ζάρκου πράγματι εστιάζει πολύ περισσότερο σε βιογραφικά

στοιχεία, παρουσιάζοντας έτσι έμμεσα γυναικεία συγγραφικά μοντέλα –δηλα-

δή το πώς μπορεί και τι σημαίνει για μια γυναίκα να γίνει συγγραφέας–, από

ό,τι στη λογοτεχνική πράξη των συγγραφέων.

Και αυτό ακριβώς, η απόπειρα δηλαδή δημιουργίας μιας παράδοσης, η

σκιαγράφηση συγγραφικών προτύπων προς μίμηση ή προς αποφυγή, είναι

εκείνο που καθιστά τη μελέτη της Ζάρκου τόσο ενδιαφέρουσα για τη μελέτη

της γυναικείας γραφής στη Ελλάδα, της ‘αόρατης’ γραφής, για να αναφερ-

θούμε εδώ στο τόσο σημαντικό έργο της Σοφίας Ντενίση,

που έβγαλε μόλις

πρόσφατα από την αφάνεια τόσες και τόσες γυναίκες συγγραφείς σχεδόν δύο

αιώνες αργότερα – κάτι που είναι ενδεικτικό μιας συστηματικής και σχεδόν

θεσμικής περιθωριοποίησης της γυναικείας συγγραφικής πράξης του 18ου και

του 19ου αιώνα.

4. Σοφία

τενιση

Ανιχνεύοντας την «αόρατη» γραφή. Γυναίκες και γραφή στα

χρόνια του ελληνικού διαφωτισμού – ρομαντισμού

, Νεφέλη, Αθήνα 2014.