125 / 482
Κατερινα Καρακαση
124
Γερμανίδων συγγραφέων και τις «ελλείψεις των κομησσών Χαν και των κυριών
Λεβάλδ» όπως σημειώνει η Ζάρκου. Αυτή δε η απαξίωση μοιάζει να υπηρετεί
μια αμυντική ρητορική που είναι προφανής σε όλο το κείμενο.
Η Ζάρκου, γράφοντας αυτό το δοκίμιο που είναι ένα κείμενο και με λογο-
τεχνικές αξιώσεις, αναπτύσσει μια στρατηγική που έχει διπλό στόχο. Από τη
μια πλευρά, παρουσιάζοντας τις μυθιστορηματικές σχεδόν ζωές των συγγρα-
φέων και το έργο τους αλλά κατακρίνοντάς τες ταυτόχρονα, δεν ξεπερνά τα
εσκαμμένα. Άλλωστε αυτά συμβαίνουν στη μακρινή, παράδοξη και ιδιόρρυθμη
Γερμανία, κάτι που η Ζάρκου θυμίζει κάθε τόσο και λιγάκι στον αναγνώστη.
Από την άλλη όμως υπηρετεί τον κύριο στόχο της, που δεν είναι παρά να
δώσει ώθηση στις γυναίκες να γράψουν, να υπερπηδήσουν τα ηθικά εμπόδια,
να αποκτήσουν, εν ανάγκη, αντρικό φρόνημα όπως η Λεβάλδ ή να γίνουν, ακό-
μα καλύτερα, όπως η Bremer, αυτό το σπάνιο δείγμα «αφοσιώσεως, ελέους
και ειλικρινείας»,
19
όπως τονίζει η Ζάρκου.
Σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι από τις Γερμανίδες συγγραφείς της εποχής,
όπως π.χ. την Günderrode, την Bettina von Arnim και άλλες, η Ζάρκου
διαλέγει να εστιάσει σε τρεις, που θεωρούνται και σήμερα πρωτεργάτριες του
φεμινιστικού κινήματος – και γι’ αυτό η τρίτη είναι (αναγκαστικά σχεδόν) Σου-
ηδή. Το γεγονός δε ότι οι περισσότεροι αναγνώστες της ανήκουν στο αντρικό
φύλο, για το οποίο η λέξη και μόνο χειραφέτηση είναι φοβερή, δεν διαφεύγει
της Ζάρκου ούτε μια στιγμή. Γι’ αυτό τον λόγο όλο το κείμενο είναι οργανωμέ-
νο έτσι, ώστε να διαβαστεί και από τα δύο φύλα εξίσου, μεταφέροντας ωστόσο
διαφορετικά μηνύματα.
Και από αυτή την άποψη το άρθρο της Ζάρκου είναι ενδεικτικό τόσο της
δύσκολης θέσης των γυναικών συγγραφέων την εποχή αυτή όσο και της επι-
θυμίας και της προσπάθειας να αλλάξει αυτή η κατάσταση. Να υπενθυμίσου-
με εδώ ότι τη δεκαετία του 1870 εκδίδεται η
Ευριδίκη
, που παροτρύνει τις
γυναίκες να εκφραστούν δημόσια, ενώ επτά χρόνια μετά τη δημοσίευση του
άρθρου της Ζάρκου, το 1888, αρχίζει να δημοσιεύεται η
Εφημερίς των Κυριών
,
που συντάσσεται από γυναίκες.
20
Στη Γερμανία την ίδια εποχή τα πράγματα δεν είναι πολύ διαφορετικά.
Οι γυναίκες δεν είχαν νομικά δικαιώματα, έπρεπε να είναι αφιερωμένες στην
οικογένεια και στην ανατροφή των παιδιών τους, ήταν αποκλεισμένες από την
ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση. Η μορφωμένη γυναίκα ως τρόμος του άντρα
ήταν αντικείμενο παρωδιών και γελοιογραφιών, η γυναίκα ως αναγνώστρια επι-
19.
Ζ
αρκου
, «Περί των εν Γερμανία συγγραφέων γυναικών», σ. 153.
20. Βλ.
Ν
τενιση
, σ. 102-103.