130 / 482
129
Γ
ιωργοσ
Β
αρσοσ
Και οικείο και ξ νο: Οι ομηρικ ς μεταφράσεις του Πολυλά
στην απορία του ελληνικού 19ου αιώνα
Στο δοκίμιό του για το εγχείρημα του μεταφραστή, ο Walter
B
enjamin σημεί-
ωνε ότι, υπό τη μεταφραστική οπτική, «οι γλώσσες δεν είναι ξένες μεταξύ
τους, αλλά είναι, a priori και πέρα από κάθε ιστορικό συσχετισμό, εσωτερικά
συνάλληλες μέσα σε αυτό που θέλουν να εκφράσουν».
1
Σχολιάζοντας το δοκί-
μιο, ο Paul de Man υπογραμμίζει μια κρίσιμη παράμετρο του προβλήματος,
μιλώντας για «μία διαρκή διάζευξη [
disjunction
] που ενυπάρχει σε κάθε γλώσ-
σα, ιδίως μάλιστα στη γλώσσα που θεωρούμε δική μας». Και συμπληρώνει:
«αυτό που γίνεται οικεία μας γλώσσα είναι η πλέον έκτοπη, η πλέον αποξενω-
μένη».
2
Οι προβληματισμοί αυτοί κλονίζουν ένα βασικό εννοιολογικό εργαλείο
των γλωσσικών και των πολιτισμικών σπουδών, δηλαδή τη διάκριση οικείου και
ξένου, η οποία συνδέεται στενά με ζητήματα ταυτότητας και ετερότητας.
O ελληνικός 19ος αιώνας είναι εποχή όπου δοκιμάζονται ευρύτατα οι έννοι-
ες του ξένου και του οικείου ως όροι του τρέχοντος κοινωνικού και πολιτικού
λόγου, αλλά και ως κατηγορίες ανάλυσης των όρων αυτών. Η έντονα μετα-
φραστική του φυσιογνωμία συμβάλλει σημαντικά στην κατεύθυνση αυτή.
3
Στη
1. Walter
B
enjamin
, «Το έργο του μεταφραστή» στον τόμο
Δοκίμια φιλοσοφίας
της γλώσσας
,
μτφρ. Φώτης Τερζάκης, Νήσος, Αθήνα 1999, σ. 64.
2. Paul
de
M
an
, «Conclusions: Walter Benjamin’s “The Task of the Translator”»
στον τόμο
The Resistance to Theory
, University of Minnesota Press, Minneapolis
1986, σ. 92.
3. Πρβλ. Άννα
Τ
αμπάκη
, «Identité et diversité culturelle. Le mouvement des
traductions dans le Sud-Est de l’Europe (XVIIIe siècle – début XIXe)»,
Σύγκριση/
Comparaison
9 (1998), σ. 71-91· Στέση Α
θήνη
– Άννα
Τ
αμπάκη
(επιμ.),
Ταυτότητα και
ετερότητα στη λογοτεχνία
, τ. 2:
Μετάφραση και διαπολιτισμικές σχέσεις
, Β΄ Διεθνές Συ-
νέδριο Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, Δόμος, Αθήνα 2001.