Α' ΤΟΜΟΣ

Οι Νεοέλληνες στον καθρέφτη του ξένου

103

Η ανθρωπολογική δομή της λαογραφικής επιστήμης στη Μεγάλη Βρετανία

καθορίστηκε από το έργο του Edward Burnett Tylor (1832-1917) και ιδίως

από το δίτομο βιβλίο του

Primitive Culture

(1871),

στο οποίο βρήκε την

ολοκληρωμένη της διατύπωση η θεωρία του περί «επιβιωμάτων». Όπως έχει

σχολιάσει η Margaret Hodgen, ο Tylor, στη θέση του αρνητικά φορτισμένου

όρου «

superstition

», πρότεινε τον καταλληλότερο όρο «

survival

», προκει-

μένου να περιγράψει τελετουργίες και δοξασίες που ήταν επίμονα παρούσες

στις υπό παρατήρηση κοινωνίες, αλλά παρέμεναν δυσερμήνευτες, παράδοξες

ή παράλογες σε σχέση με τον σύγχρονο τρόπο ζωής τους. Ο Οξφορδιανός

ανθρωπολόγος ερμήνευε τα υλικά αυτά μέσω μιας διττής γεωλογικής και αρχαι-

ολογικής οπτικής ως απολιθώματα ενός προηγούμενου σταδίου στην πορεία

εξέλιξης των κοινωνιών αυτών. Το δόγμα των «εγκαταλειμμάτων» ή «περιλειμ-

μάτων», όπως απέδωσε στα Ελληνικά τον όρο «

survivals

» ο Νικόλαος Πολί-

της, σηματοδοτεί την προσπάθεια του Tylor να διασώσει την ιδέα της ανθρώ-

πινης προόδου από επιθέσεις υποστηρικτών της άποψης ότι οι πρωτόγονες

κοινωνίες δεν αντιπροσώπευαν μια προγενέστερη κατάσταση του ανθρώπινου

είδους αλλά, αντίθετα, ήταν αποτελέσματα μιας αντίστροφης πορείας παρακ-

μής. Η ιδέα της εξέλιξης προϋπέθετε μια πρωτογενή κατάσταση ψυχικής και

διανοητικής ομοιότητας, βάσει της οποίας όλοι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί διέ-

θεταν την ικανότητα της αυτοβελτίωσης. Την ύπαρξή της αποκάλυπτε η συνά-

φεια μύθων, λατρευτικών πράξεων και ανιμιστικών αντιλήψεων διαφορετικών

πολιτισμικών συστημάτων. Οι αναλογίες αναδεικνύονταν μέσω της συγκριτικής

μεθόδου, στην οποία ο ίδιος ο Tylor είχε δώσει ιδιαίτερο βάρος. Μολονότι

τις επόμενες δύο δεκαετίες θα διατυπωθούν διαφορετικές και συγκρουόμενες

απόψεις γύρω από τα φλέγοντα ζητήματα της εθνολογικής ομοιότητας και της

διάδοσης πολιτισμικών χαρακτηριστικών, οι θέσεις του παρέμειναν κεντρικό

σημείο αναφοράς.

16. Edward B.

ylor

Primitive Culture: Researches into the Development

of Mythology, Philosophy, Religion, Language, Art, and Custom

2 τόμοι, John

Murray, Λονδίνο 1871.

17. Για τα θέματα αυτά, όπως και για το ζήτημα της σχέσης του Tylor με τις δαρ-

βινικές εξελικτικές απόψεις βλ. Margaret T.

odgen

, «The Doctrine of Survivals:

The History of an Idea»,

American Anthropologist

(New Series) 33/3 (1931), σ.

307-324·

orson

, ιδ. σ. 187-197. Η θεωρία των «επιβιωμάτων» κέντρισε το ενδιαφέ-

ρον του Ν. Γ. Πολίτη, ο οποίος όμως έδωσε στην έννοια διαφορετική σημασία, καθώς

κύριος στόχος της δικής του συγκριτικής μελέτης αρχαίων και νεότερων εθίμων ήταν

η απόδειξη της αρχαιοελληνικής καταγωγής του έθνους. Για τη σχέση του Πολίτη με

τον Tylor και τη θεωρία του βλ. Άλκη

υριακιδου

εστορος

Η θεωρία της ελληνι-