82 / 562
Η καταδίκη της Σαπφώς από τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Άνθιμο Γαζή
81
Το λήμμα του Bayle για τη Σαπφώ εντυπωσιάζει ακόμα και τον σημε-
ρινό ειδικό επιστήμονα με τις βιογραφικές λεπτομέρειες, τις ενδοκειμενικές
αναψηλαφήσεις, την κριτική απόσταση που παίρνει ο συγγραφέας από το
αντικείμενο έρευνας, την προσπάθεια αντικειμενικότητας στην επιστημονική
κρίση. Ο Γάλλος διαφωτιστής αποδελτίωσε λεπτομερώς το σύνολο σχεδόν της
δευτερεύουσας βιβλιογραφίας και των έμμεσων πηγών και ανέλυσε κριτικά τα
περισσότερα αρχαία ελληνικά, λατινικά και χριστιανικά κείμενα που άπτονται
της ζωής και του έργου της Λεσβίας ποιήτριας. Με αυτό τον τρόπο, ο πλη-
ροφοριακός πλούτος του
Λεξικού
καθιστά το έργο σημείο καμπής στην ιστο-
ρία της πρόσληψης της Σαπφώς στην ευρωπαϊκή γραμματεία, αφού από τον
Bayle και μετά κάθε συγγραφέας και μελετητής μπορεί να έχει πρόσβαση σε
μια βάση δεδομένων η οποία περιλαμβάνει όλες τις θετικές και τις αρνητικές
αναπαραστάσεις της Σαπφώς από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια.
10
Το λήμμα για τη Σαπφώ αιφνιδιάζει με την ευθύτητά του ήδη από την πρώτη
πρόταση:
Η Σαπφώ υπήρξε μια από τις πιο ονομαστές γυναίκες της αρχαιότητας λόγω
της ποίησης και των ερώτων της. […] Από πολλά ποιήματά της δεν έχουν δια-
10. Ο Cassirer τοποθετεί εύστοχα τον Bayle στην αφετηρία της αντιπαράθεσης
ανάμεσα, από τη μία, στα γνήσια κριτήρια της πίστης και της γνώσης και, από την
άλλη, στη διαστρεβλωτική επιρροή της δεισιδαιμονίας, σημειώνοντας τα εξής: « Όχι
η αμφιβολία αλλά το δόγμα είναι ο πιο επικίνδυνος εχθρός της γνώσης· όχι η άγνοια
καθεαυτήν αλλά η άγνοια που ισχυρίζεται πως είναι αλήθεια και απαιτεί να επιβληθεί
ως αλήθεια είναι αυτή που βλάπτει τη γνώση στον καθαυτό και βαθύτερο πυρήνα της.
[…] Ο διαμετρικά αντίθετος πόλος της πίστης στην πραγματικότητα δεν είναι η απι-
στία αλλά η
δεισιδαιμονία
, διότι η δεισιδαιμονία κατατρώγει τις ρίζες της πίστης, με
αποτέλεσμα να στερεύει η πηγή της αληθινής θρησκείας. Εδώ, γνώση και πίστη έχουν
να αντιμετωπίσουν έναν κοινό εχθρό, και ο αγώνας εναντίον του έχει απόλυτη προτε-
ραιότητα. […] Ο σκεπτικισμός του Μπαιλ έχει τις ρίζες του σε αυτή την άποψη, και
εδώ αποδεικνύεται η ουσιαστική του γονιμότητα και η εξαιρετικά θετική του σημασία.
“Δεν ξέρω αν θα ήταν αδύνατον να μας διαβεβαιώσει κάποιος πως ό,τι εμποδίζει
την ορθή διεξαγωγή του κριτικού ελέγχου δεν προέρχεται τόσο από το γεγονός ότι
το πνεύμα δεν περιέχει έγκυρη γνώση, όσο από το γεγονός ότι είναι γεμάτο προκα-
ταλήψεις”. Αυτή η φράση, που βρίσκεται στο λήμμα για τον Πελλισσόν στο
Λεξικό
,
θα μπορούσε να είναι το μότο του συνολικού έργου του Μπαιλ. Δεν θέλει να θίξει το
περιεχόμενο
της πίστης –και συστηματικά κρατά αποστάσεις από οποιαδήποτε ρητή
κριτική αναφορά σε αυτό. Ωστόσο πολεμά αμείλικτα την άποψη που δικαιώνει οποιο-
δήποτε μέσο για την υπεράσπιση της πίστης, που ανακατεύει αλήθεια και φαντασιο-
πληξία, γνώση και προκατάληψη, Λόγο και πάθος – αρκεί να υπηρετεί υπό κάποιαν
έννοια τον γενικό απολογητικό σκοπό». Βλ.
C
assirer
, σ. 269-270.