B' ΤΟΜΟΣ

Παναγιωτησ Αντωνοπουλοσ

λήψεων, η διασταλτική χρήση της κριτικής ικανότητας και η συγκριτική εξέτα-

ση αντιμαχόμενων απόψεων υπήρξαν καίριες προϋποθέσεις στην προσπάθεια

επίτευξης αντικειμενικότερης εποπτείας της ανθρώπινης γνώσης την περίοδο

του Διαφωτισμού. Στα μέσα του 18ου αιώνα ο Immanuel Kant περιγράφει

με γλαφυρότητα τα δομικά στοιχεία μιας οιονεί προσωπικής μεθοδολογίας, η

οποία θα μπορούσε επάξια να αποκρυσταλλώσει τα θεμελιώδη κριτήρια της

επιστημολογίας του καιρού του.

Καθάρισα την ψυχή μου από τις προκαταλήψεις. Ξερίζωσα κάθε τυφλή προ-

σήλωση που μπορεί να είχε παρεισφρήσει ύπουλα στην ψυχή μου με σκοπό να

εξασφαλίσει την είσοδο πολλών ψεύτικων γνώσεων. Πλέον, είτε επιβεβαιώνει

είτε αναιρεί τις προηγούμενες κρίσεις μου, είτε με καθορίζει είτε με αφήνει ανα-

ποφάσιστο, τίποτα δεν μου είναι σημαντικό ή σεβαστό παρά μόνο αν, αφού

ακολουθήσει την ευθεία οδό, εγκατασταθεί σε έναν ήρεμο νου ανοικτό σε κάθε

επιχείρημα. Όποτε συναντώ κάτι που με μορφώνει, το ιδιοποιούμαι. Η κρίση

του αντιπάλου που αναιρεί τα επιχειρήματά μου γίνεται δική μου κρίση αφού

τη βάλω στη ζυγαριά και τη ζυγίσω πρώτα απ’ όλα με την αυταρέσκειά μου και

μετά, αφού τη μεταφέρω στο άλλο ζύγι, τη ζυγίσω με τους δικούς μου υποτι-

θέμενους λόγους και διαπιστώσω ότι είναι ανώτερης ποιότητας. Προηγουμένως

συνήθιζα να βλέπω την ανθρώπινη κατανόηση γενικά μόνο από τη σκοπιά της

δικής μου κατανόησης. Τώρα βάζω τον εαυτό μου στη θέση της λογικής του

άλλου, η οποία είναι ανεξάρτητη και έξω από εμένα, και βλέπω τις δικές μου

κρίσεις, μαζί με τις πιο κρυφές αιτίες τους, από τη σκοπιά των άλλων. Η σύγκρι-

ση των δύο παρατηρήσεων είναι αλήθεια ότι οδηγεί σε έντονες παραλλάξεις,

αλλά είναι η μόνη μέθοδος για την αποφυγή της οπτικής απάτης και ο μόνος

τρόπος για να βάλεις τις έννοιες στην πραγματική τους θέση σε σχέση με τη

γνωστική λειτουργία της ανθρώπινης φύσης.

Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις

των Νεοελλήνων διαφωτιστών η πρώιμη καταδίκη της Σαπφώς εμφανίζεται

πριν από την επικράτηση μιας ιδεολογικοποιημένης διαχείρισης της ζωής και

του έργου της αρχαίας ποιήτριας, η οποία στην περίπτωση της ευρωπαϊκής

γραμματείας σχετίζεται κυρίως με την ενσωμάτωση του γυναικείου φύλου στον

χώρο του υψηλού· μια αντίληψη που έφτασε στο απόγειό της με την έλευση

και την επικράτηση του ρομαντικού ιδεώδους κατά τη διάρκεια του 19ου αιώ-

6. Imannuel

ant

, «Dreams of a Spirit-seer Elucidated by Dreams of Meta-

physics» στο

Theoretical Philosophy, I755-I770

, επιμ. David Walford – Ralf Meer-

bote, Cambridge University Press, Cambridge 1992, σ. 336 [«Traume eines Geis-

tersehers, erlautert durch Träume der Metaphysik»

(1766)]. Η μετάφραση από τα

Αγγλικά έγινε από τον Βασίλη Μπελεκούκια.