B' ΤΟΜΟΣ

Παναγιωτησ Αντωνοπουλοσ

αρχαίας ποιήτριας. Βούλγαρης και Γαζής είναι οι μοναδικοί Νεοέλληνες συγ-

γραφείς που έχουν το θάρρος να αναγνωρίσουν –ο πρώτος έμμεσα και ο δεύ-

τερος ρητά– μια φήμη που όλος ο μετέπειτα ελληνικός 19ος αιώνας έσπευσε

να καταδικάσει ως ανυπόστατη και αναληθή. Πραγματικά, η πολιτογράφηση

της Σαπφώς στον χώρο του αποκλίνοντος ερωτισμού από τους δύο ρέκτες

λόγιους του νεοελληνικού Διαφωτισμού αποτελεί επιβεβαίωση της κατ’ αρχήν

ανομολόγητης, αμφισβητούμενης ή συγκεκαλυμμένης σεξουαλικής ταυτότητας

ενός αρχαίου προγόνου. Αυτό όμως δυναμιτίζει τη σταθερότητα ενός ακλόνη-

του ταμπού της ελληνικής γραμματείας που αφορά τόσο την παραδοχή του

γυναικείου ομοερωτισμού όσο και τη σύνδεσή του με την ελληνική αρχαιότητα.

Όμως, την ίδια στιγμή –και εδώ έγκειται η πρώτη διαλεκτική αντίφαση της

θέσης Βούλγαρη – Γαζή– η αναγνωρισμένη ερωτική συμπεριφορά της Σαπ-

φώς καταδικάζεται από τους ίδιους συγγραφείς, αφού αυτή δεν συνάδει με τις

ηθικές αρχές του νεότερου κόσμου στον οποίο οι τελευταίοι ανήκουν.

Κατά δεύτερο λόγο, ο Βούλγαρης, στην προσπάθειά του να σταθεί κρι-

τικά απέναντι στα κείμενα που κατακρίνει, ταυτίζεται τελικά άκριτα με αυτά

που εγκρίνει. Το απροκατάληπτο πνεύμα των Φώτων, το οποίο αγωνίστηκε

ενάντια στη θρησκευτική μισαλλοδοξία και τον θεοκρατικό φανατισμό σε όλη

την Ευρώπη, προσκρούει στην πασιφανή χριστιανική προκατάληψη του Βούλ-

γαρη, που θα θελήσει να αποσκορακίσει από το αναγνωστικό του πεδίο τα

κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που θεωρεί επιλήψιμα, εφαρμό-

ζοντας αναδρομικά τις αρχές της χριστιανικής ηθικής στα κλασικά γράμματα.

Η αντίφαση αυτή αναδεικνύει το επιλεκτικό πνεύμα με το οποίο υιοθετούνται

τα προτάγματα του Διαφωτισμού από μεγάλο μέρος της ελληνικής λογιοσύνης

του 18ου αιώνα και την αναγκαστική προσαρμογή τους στα κεκτημένα μιας

βαθύτερης παράδοσης που πολύ δύσκολα θα μπορούσε να απαλλαγεί από τα

ηθικοπλαστικά δεσμά της χριστιανικής θρησκείας.

Το κείμενο του Γαζή είναι ακόμα πιο περίπλοκο από αυτό του Βούλγαρη,

αφού αποτελεί λήμμα ενός λεξικού αρχαίων Ελλήνων και Βυζαντινών συγγραφέων

και όχι απλά μια διαγώνια αναφορά ενταγμένη σε μια ευρύτερη συζήτηση, όπως

γίνεται στην

Αδολεσχία φιλόθεο

. Αυτός είναι και ο λόγος που ο πρώτος, κινού-

μενος στις ίδιες ιδεολογικές συντεταγμένες με τον τελευταίο, δίνει αναλυτικότερη

και πιο εμπεριστατωμένη εικόνα για τη Σαπφώ. Ο ίδιος ο Γαζής, στον πρόλογο

της

Βιβλιοθήκης

, προβαίνει στη σύνταξη ενός πολύ ενημερωμένου, για την εποχή,

καταλόγου με επιστημονικά εγχειρίδια, λεξικά, ιστορικές και φιλολογικές μελέτες,

τις οποίες έλαβε υπ’ όψιν του στη συγγραφή του βιβλίου του. Ένα από αυτά, το

Dictionnaire historique et critique

του Pierre Bayle, το οποίο αρχίζει να εκδί-

δεται το 1695, αποτελεί ορόσημο στην ιστορία των ιδεών του Διαφωτισμού.