B' ΤΟΜΟΣ

Η καταδίκη της Σαπφώς από τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Άνθιμο Γαζή

αυτό τον τρόπο «απάλλαξε την ιστορία από τη σαβούρα τής απλώς αρχαιόφι-

λης πολυμάθειας και τη λύτρωσε από τη μορφή του απλού χρονικού».

Από την άλλη, στην κριτική αποτίμηση του Βούλγαρη εμπεριέχονται δύο

αντιφατικά σημεία, ένα εσωτερικό και ένα εξωτερικό. Το πρώτο, το οποίο ενυ-

πάρχει και στην περίπτωση του Γαζή, συνδέεται με την ίδια τη Σαπφώ και

την ομολογία από την πλευρά των δύο συγγραφέων του έκλυτου βίου της

9. Ernst

assirer

Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού

, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2013, σ. 352-

353. Ο Βούλγαρης θα είχε σίγουρα διαβάσει το περίφημο

Φιλοσοφικό λεξικό

του

Γάλλου διαφωτιστή (editio princeps το 1764 και έπειτα πολλές επαυξημένες εκδό-

σεις), στο οποίο γίνονται ιδιαιτέρως σκαιές αναφορές στον Αριστοφάνη. Ο Βολταί-

ρος, που αδυνατεί να τον αναγνωρίσει είτε ως κωμικό είτε ως ποιητή, χαρακτηρίζει

τον Αριστοφάνη ποταπό και τιποτένιο, παραπέμποντας μάλιστα στον Πλούταρχο,

ο οποίος στηλιτεύει τη βρομερή γλώσσα και τα φτηνά και αηδιαστικά του αστεία,

εγκαλώντας τον ευθέως για τσαρλατανισμό, αλαζονεία και κακοήθεια. Συνεχίζοντας

το κατηγορητήριο, ο Βολταίρος εκπλήσσεται που η κυρία Dacier (πρόκειται για την

Anne Le Fèvre) τολμά να εκθειάσει έναν τέτοιο καραγκιόζη (le Tabarin), ο οποίος,

σύμφωνα με την άποψη του Γάλλου συγγραφέα, ετοίμασε από μακριά το κώνειο με

το οποίο θανατώθηκε ο Σωκράτης, ο πιο ενάρετος άντρας της Ελλάδας. Βλ. V

oltaire

Œuvres complètes de Voltaire

, VII.

Dictionnaire philosophique

, I, λ. «athéisme»,

chez Furne, Παρίσι 1835. Το 1789 κυκλοφορεί η πρώτη μεταθανάτια έκδοση του

Λεξικού

, στην οποία έχουν μεταγραφεί και ενσωματωθεί τα ανέκδοτα μέχρι τότε χει-

ρόγραφα του Βολταίρου με τίτλο

L’opinion par l’alphabet

. Στο συγκεκριμένο έργο ο

Γάλλος διαφωτιστής, σε αντίθεση με όσα καταμαρτυρεί στον Αριστοφάνη, εγκωμιάζει

το έργο της Σαπφώς, επισημαίνοντας μάλιστα ένα λογοτεχνικό λάθος στο οποίο η

ποιήτρια κατάφερε να μην υποπέσει. Στο λήμμα για την «ενίσχυση», την οποία θεω-

ρεί ρητορικό ελάττωμα επισημαίνοντας τους κινδύνους της υπερβολικής έκφρασης

μέσα από λογοτεχνικά παραδείγματα, ο Βολταίρος λέει: «Η ωδή της Σαπφώς, η οποία

εικονογραφεί όλα τα ερωτικά συμπτώματα και έχει γίνει αντικείμενο ευτυχούς μετά-

φρασης σε κάθε καλλιεργημένη γλώσσα, θα ήταν χωρίς αμφιβολία λιγότερο συγκινη-

τική αν η Σαπφώ μιλούσε για κάποιον άλλον εκτός από τον εαυτό της· η περίπτωση

αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί ενίσχυση».

Το ίδιο

, λ. «amplification». Στο ίδιο λήμ-

μα ο Βολταίρος εγκωμιάζει τη γνωστή μίμηση του αποσπ. 31 της Σαπφώς από τον

Ρακίνα και, εστιάζοντας σε δύο συγκεκριμένους στίχους (

Phèdre

1/3, σ. 275-276),

καταλήγει: «Πώς θα μπορούσε να ήταν μια καλύτερη μίμηση της Σαπφώς; Αυτοί οι

στίχοι, αν και αντικείμενο μίμησης, ρέουν σαν να προέρχονται από την πρωταρχική

τους πηγή. Κάθε λέξη αναστατώνει και διαπερνά τις ευαίσθητες ψυχές. Δεν πρόκειται

για περίπτωση ενίσχυσης, αλλά για την τελειότητα της φύσης και της τέχνης». Η

σαφής ποιοτική διαφορά ανάμεσα στα σχόλια για τον Αριστοφάνη και σε αυτά για τη

Σαπφώ που διακρίνει τη σκέψη του Βολταίρου αναδεικνύει το πραγματικά κριτικό και

αντιδογματικό πνεύμα του Γάλλου διαφωτιστή σε σχέση με την πιο χονδροειδή και

μισαλλόδοξη στάση του Έλληνα ομοίου του.