B' ΤΟΜΟΣ

Η καταδίκη της Σαπφώς από τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Άνθιμο Γαζή

να. Από την άλλη, η ελληνική περίπτωση, στην οποία αφομοιώνονται ασφα-

λώς και οι αρχές του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού που σφυρηλάτησαν τον κανό-

να ενός αμετακίνητου λογοτεχνικού προτύπου το οποίο συνδέεται εν πολλοίς

με μια μεταφυσική αναπαράσταση των θηλυκών ιδιοτήτων, προέταξε καθολικά

την ηθική ανωτερότητα των αρχαίων προγόνων. Και αυτό γιατί μόνιμο αίτημα

των Νεοελλήνων του 19ου αιώνα υπήρξε η θεμελίωση της εθνικής τους ταυτό-

τητας στη βάση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, η εικόνα του οποίου όφειλε

να παραμείνει ανεπίληπτη και αβλαβής. Όμως, η Σαπφώ του Βούλγαρη και

του Γαζή εμφανίζεται ακριβώς πριν από τη γιγάντωση αυτής της πανεθνικής

προσπάθειας.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μια βαθύτερη εξέταση της στάσης των δύο Ελλή-

νων λογίων απέναντι στη Σαπφώ οδηγεί σε ένα λιγότερο αυτονόητο συμπέ-

ρασμα, το οποίο υποβαθμίζει τη σύνδεση της αποδοκιμασίας των αρχαίων

συγγραφέων με τον ολοένα και βαθύτερο συντηρητισμό που επέφερε η προ-

χωρημένη ηλικία και ο εναγκαλισμός, ιδίως του Βούλγαρη, με την κοσμική και

τη θρησκευτική εξουσία της εποχής του. Εξάλλου, όπως προκύπτει και από

τη συνολική ιστορική εποπτεία της πρόσληψης της Σαπφώς στα ευρωπαϊκά

και τα νεοελληνικά γράμματα, η καταδικαστική ετυμηγορία των πρώιμων επι-

κριτών της ηθικής έκπτωσης ενέχει μεγαλύτερη δόση αληθοφάνειας από ό,τι η

υπερασπιστική γραμμή των μεταγενέστερων υποστηρικτών της ηθικής καθα-

ρότητας. Οι πρώτοι προβάλλουν τη βεβαιότητα μιας αντικειμενικής αλήθειας,

που φέρει ως εχέγγυο την αξιοπιστία των αρχαίων μαρτυριών, ενώ οι δεύτεροι

–οι αυθεντικά μετριοπαθείς σχολιαστές της Σαπφώς– επιφυλάσσονται σχετι-

κά με την απόκρυψη ή την απόρριψη μιας εκδοχής η οποία ενέχει ισχυρούς

λόγους να είναι αληθής.

Δηλαδή, ο κατεξοχήν παραδοσιακός, εθνικός και διδακτικός τρόπος εξέτα-

7. Ο 18ος αιώνας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί προπαρασκευαστικός για τη

συνάρτηση της εθνικής συνείδησης των Νεοελλήνων με την ελληνική αρχαιότητα, λίγο

πριν από την καθολική επικράτηση της σύνδεσης αρχαίων και νέων Ελλήνων στην

ελληνική διανόηση των προεπαναστατικών χρόνων και καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου

αιώνα, μέσα στο πλαίσιο τόσο της εθνικής παλιγγενεσίας όσο και των διαδεδομένων

ιδεών του Διαφωτισμού και του εθνορομαντισμού. Λέει σχετικά ο Μίλτος Πεχλιβά-

νος: «Αναμφίβολα, με τη λόγια παιδεία του 18ου αιώνα γινόμαστε μάρτυρες της

σταδιακής ανακάλυψης της αρχαίας κληρονομιάς, που παράπλευρη συνέπειά της θα

αποβεί η “εθνική αφύπνιση” και η εμβληματική της αποτύπωση στο όνομα του νεό-

τερου Έλληνα». Βλ. Μίλτος

εχλιβάνος

, «Η αρχαιότητα στην κοινωνία του γένους»,

Καθημερινή

«Επτά Ημέρες, Αφιέρωμα: Νέος Ελληνισμός και αρχαιότητα, 18ος-19ος

αιώνας», 9.2.2003, σ. 7.