B' ΤΟΜΟΣ

284 / 562

283
Αλεξανδρα Σφοινη
Ιστορία της ελληνικής γλώσσας τον 19ο αιώνα:
Eθνική ιδεολογία, γλωσσικό ζήτημα και γλωσσική επιστήμη
Η ενασχόληση των Ελλήνων λογίων κατά κύριο λόγο με τη γραμματική από
τον 15ο αιώνα μέχρι και τον Διαφωτισμό1 εγγράφεται στη γενική τάση της
περιόδου που ασχολείται με κανονιστικά ή εμπειρικά γλωσσικά δεδομένα:
Παρά τη γένεση μιας ιστορικής και εξελικτικής σκέψης τον 18ο αιώνα,2 οι
γλώσσες αυτές καθαυτές δεν είχαν απασχολήσει τους Ευρωπαίους μελετητές
ώς τον 19ο αιώνα του ιστορικισμού, κατά τον οποίο στις νέες επιστημολογικές
πρακτικές συγκαταλέγεται η γλωσσολογία.
Η νέα επιστήμη εκκινεί από το ενδιαφέρον των Άγγλων εποίκων των Ινδιών
για τις τοπικές γλώσσες και τη μελέτη της Σανσκριτικής, ενώ καθιερώνεται με
το περίφημο έργο του Γερμανού Friedrich von Schlegel, Über die Sprache
und Weisheit der Indier (1808), οπότε εμφανίζεται ο όρος Linguistik για
1. Ελένη Καραντζολα, «Από τον Ουμανισμό στον Διαφωτισμό. Η διδασκαλία της
αρχαίας ελληνικής και της γραμματικής της» στον τόμο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας
από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα, επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης, Κέντρο Ελληνικής
Γλώσσας, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών ( Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη),
Θεσσαλονίκη 2001, σ. 928-934· Μίλτος Πεχλιβανος, «Διδασκαλία της (αρχαίας)
ελληνικής γραμματικής και Νεοελληνικός Διαφωτισμός», το ίδιο, σ. 935-941· Ιώ Μανω-
λεσσου – Δήμητρα Θεοφανοπουλου-Κοντου, «Γραμματικές της Νεότερης Ελληνικής:
από το Νικόλαο Σοφιανό (περ. 1550) έως το Δημήτριο Βενιέρη (1799)» στον τόμο
Το γλωσσικό ζήτημα. Σύγχρονες προσεγγίσεις, επιμ. Γ. Μπαμπινιώτης, Ίδρυμα της
Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2011, σ. 103-121.
2. Georges Gusdorf, «Linguistique et philologie» στο L’avènement des
sciences humaines au siècle des Lumières, Payot, Παρίσι 1973, σ. 197-372· Daniel
Droixte, La Linguistique et l’appel de l’histoire (1600-1800). Rationalisme et
révolutions positivistes, Droz, Γενεύη 1978, ιδ. το κεφ. «Langage et origine», σ.
34-224.