B' ΤΟΜΟΣ

282 / 562

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ
281
του Παρθενώνα σε εκκλησία.71 Στη δεύτερη έκδοση ο Παπαρρηγόπουλος απο-
καλεί την Αγία Σοφία «ἑτεροθαλὴ ἀδελφό» του Παρθενώνα.72 Αναγνωρίζει ότι
« Ἡ τέχνη τοῦ Ἀνθεμίου καὶ τοῦ Ἰσιδώρου ὑπῆρξε διάφορος τῆς τοῦ Ἰκτίνου
τέχνης», διατείνεται όμως, προχωρώντας ακόμα περισσότερο στην οικείωσή
τους, ότι «ἡ ἐντύπωσις ἣν προξενοῦσιν ἀμφότεραι εἶναι ὁμοία».73 Μέσω αυτής
της προσέγγισης ο Παπαρρηγόπουλος αναδεικνύει τη συνάφεια των δύο ναών
και των δύο θρησκειών, επισημαίνει όμως παράλληλα τη διαφορά που τεκμη-
ριώνει την υπεροχή της χριστιανικής εκκλησίας. Έτσι αποκαθιστά την Αγία
Σοφία έναντι επικριτών 74 αλλά και καταδεικνύει ότι το δίλημμα Παρθενών ή
Αγία Σοφία είναι εσφαλμένο: τα δύο εμβληματικά μνημεία από σύμβολα αντί-
θεσης εμφανίζονται ως σύμβολα της συνέχειας και ενότητας του αρχαίου και
μεσαιωνικού ελληνισμού.75
Μπορεί να μην διευθέτησε οριστικά το ζήτημα της αντίθεσης Παρθενώνα
– Αγίας Σοφίας,76 ωστόσο αυτή η θεώρηση που αμβλύνει τη θρησκευτική ετε-
ρότητα των αρχαίων Ελλήνων αναδεικνύοντας τα μονοθεϊστικά και άλλα νήμα-
τα που τους συνδέουν με τον Χριστιανισμό και μετριάζει έτσι το «στίγμα»
της ειδωλολατρίας που βαραίνει το όνομά τους ήταν προβλέψιμα αυτή που
βρήκε και τη μεγαλύτερη απήχηση – αν και ακόμα και στην πρώτη και στη
δεύτερη έκδοση της Ιστορίας του ελληνικού έθνους δεν λείπουν οι αναφορές
στην πλάνη των αρχαίων, σε βιαιότητες και μακραίωνη πνευματική αντιπαλό-
τητα ελληνισμού και Χριστιανισμού που δημιουργούν ρωγμές στην εικόνα της
συνέχειας και της αρμονικής συνάρθρωσης, που κατά τα άλλα επιχειρεί να
προβάλλει. Στην καθιέρωση του Παπαρρηγόπουλου στην κοινή συνείδηση ως
του κατ’ εξοχήν εκφραστή της ενότητας της ελληνικής ιστορίας δεν συνέβαλε
μόνο η αδιαμφισβήτητη έμφαση που ο ίδιος της προσέδωσε σε πολλά σημεία
του έργου του αλλά και η επιλεκτική ανάγνωσή του.
71. M akrides, σ. 166.
72. Παπαρρηγοπουλος, 1886 (Γ΄), σ. ιγ΄· Eleana Yalouri, Τhe Acropolis: global
fame, local claim, Berg, Oxford 2001, σ. 37, 141.
73. Π απαρρηγοπουλος, 1886 (Γ΄) , σ. ιγ΄. Πρβλ. Παπαρρηγοπουλος, 1865, σ. 449.
74. Σοφία Ματθαιου, «Στ. Α. Κουμανούδης – Αλ. Ρ. Ραγκαβής. Μια συγκριτική
προσέγγιση», Μνήμων 28 (2006-2007), σ. 184· Κυρτατας, σ. 112.
75. Σχετικά με το Βυζάντιο στο έργο του Παπαρρηγόπουλου βλ. Kitromilides,
«On the intellectual content of Greek nationalism: Paparrigopoulos, Byzantium
and the Great Idea», στον τόμο Byzantium and the Modern Greek Identity, επιμ.
David Ricks και Paul M agdalino, Ashgate, London 1998, σ. 25-33, Κουμπουρλης
2012, Σταματοπουλος, σ. 63-89.
76. Βλ. Kitromilides, 1998, σ. 32.