278 / 562
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ
277
δύο τοσοῦτον ἀντιθέτων κόσμων, καὶ ἰδίως δύο τοσοῦτον ἀντιθέτων θρησκευ-
μάτων, οἷα ἦσαν ἡ εἰδωλολατρεία καὶ ὁ χριστιανισμὸς, ἦτο πρᾶγμα ἐπὶ τέλους
ἀδύνατον».
53
Ταυτοχρόνως όμως επιχειρείται με διάφορους τρόπους και σε
αυτήν και στη δεύτερη έκδοση και η υποβάθμιση της έκτασης της σύγκρουσης
ελληνισμού και Χριστιανισμού και η ανάδειξη της συνέχειας και της αρμονικής
τους σύζευξης. Έτσι, όπως οι Χριστιανοί απολογητές, ο Παπαρρηγόπουλος
υπογραμμίζει ότι τη «νηπιώδη» αντίληψη των θεών στη μυθολογία είχαν πρώ-
τοι επικρίνει οι Έλληνες φιλόσοφοι. Υπό την επίδραση ξένων ιστορικών όπως
οι Zinkeisen και Grote δίνει μεγάλη βαρύτητα στη σύγκρουση θρησκείας και
φιλοσοφίας στην αρχαιότητα που «ἔμελλε … νὰ καταλίπῃ τὸ ἔθνος ἄνευ θρη-
σκεύματος, ἔμελλε δηλαδὴ νὰ καταφέρῃ εἰς τὴν ἠθικὴν τῆς ἀρχαίας Εὐρώ-
πης κατάστασιν τὴν δεινοτέραν τῶν πληγῶν, ὅσας κοινωνία ἠδύνατό ποτε νὰ
πάθῃ· διότι τὸ παραλογώτερον τῶν θρησκευμάτων εἶναι πάλιν προτιμότερον
τῆς ἐλλείψεως παντὸς θρησκεύματος».
54
Και τούτο γιατί, κατά τον Παπαρρηγόπουλο, η έλλειψη θρησκείας οδηγεί
σε ηθική κατάπτωση.
55
Όπως βλέπουμε, το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται
στη συμβολή της θρησκείας στη διατήρηση της ηθικής τάξης και όχι σε μετα-
φυσικά ζητήματα.
56
Η εικόνα της αρχαίας ελληνικής θρησκείας ως φθειρό-
μενης «ἠρέμα ἐξ ὀργανικοῦ θανατηφόρου νοσήματος μᾶλλον ἢ διὰ πληγῶν
ὑπὸ πολεμίων καταφερομένων»
57
και ενός αρχαίου κόσμου σε βαθιά παρακμή
δίνει την δυνατότητα να παρουσιαστεί ο Χριστιανισμός όχι τόσο ως αντίπα-
λος αλλά ως η αναζωογονητική δύναμη που θα λυτρώσει τον αρχαίο ελληνικό
κόσμο από το τέλμα του και θα διασφαλίσει τη συνέχιση της ιστορικής του
διαδρομής προς την ενότητα και την ελευθερία.
58
Και πάλι διαπιστώνουμε ότι
το βλέμμα του Παπαρρηγόπουλου προσηλώνεται στη συνδρομή του Χριστια-
νισμού στην επίτευξη εθνικών στόχων.
59
53.
Π
απαρρηγοπουλος
,
1867, σ. 17· Γεώργιος Δ.
Μ
εταλληνος
,
Παγανιστικός Ελλη-
νισμός ή Ελληνορθοδοξία;
, Αρμός, Αθήνα 2003, σ. 62.
54.
Π
απαρρηγοπουλος
,
1854-1855, σ. 15·
Π
απαρρηγοπουλος
,
1865, σ. 529· Γεώρ-
γιος Δ.
Μ
εταλληνος
, «Ο Χριστιανισμός στο έργο του Κων. Παπαρρηγόπουλου»,
Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
, ΛΓ (1998), σ.
229-244, σ. 237.
55.
Π
απαρρηγοπουλος
,
1865, σ. 540.
56. Πρβλ.
Δ
ημαρας
,
1986, σ. 288.
57.
Π
απαρρηγοπουλος
,
1865, σ. 625·
Μ
εταλληνος
,
1998, σ. 238.
58.
Π
απαρρηγοπουλος
1864, σ. 422·
Π
απαρρηγοπουλος
,
1865, σ. 424·
Μ
εταλλη
-
νος
,
2003, σ. 68.
59. Πρβλ.
Μ
εταλληνος
,
1998, σ. 244.