276 / 562
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ
275
των Αιγυπτίων και των Φοινίκων, από την οποία «προκύπτει … ὅτι ὄχι μόνον
οὐδεμία μεταξὺ αὐτῶν ἀναλογία δὲν ὑπάρχει, ἀλλὰ καὶ ἀρίδηλος καὶ οὐσιώδης
ἀντίθεσις».
45
Όπως βλέπουμε, το κατά πόσον οι αρχαίοι Έλληνες ή ο πολι-
τισμός τους
στο σύνολό του
προέρχονται από τη Φοινίκη ή την Αίγυπτο είναι
τα ζητήματα που θεωρούνται σημαντικά και απορρίπτονται, η βαθιά αντίθεση
μεταξύ των Ελλήνων και των ανατολικών τους γειτόνων, που εδώ ανάγεται
και στο επίπεδο της φύσης τους, είναι το στοιχείο στο οποίο και πάλι δίνεται
μεγάλη έμφαση, χωρίς όμως να συνοδεύεται από την εικόνα μιας περιχαρα-
κωμένης, κατ’ ουσίαν αμιγούς, Ελλάδας που συναντάμε στους σφοδρότερους
πολέμιους των ανατολικών επιδράσεων.
Β)
H Αρχαία ελληνική θρησκεία και η ετερότητα (;) ελληνισμού – Χριστια-
νισμού
Αν μέσω της αντιδιαστολής με τις «ασιανές» η αρχαία ελληνική θρησκεία δια-
δραματίζει ένα ρόλο στην ευρύτερη αντίθεση Ελλάδας – Ασίας και φέρεται να
διακρίνεται από διαχρονικά «εθνικά χαρακτηριστικά», δεν παύει να θεωρείται
κατ’εξοχήν στοιχείο διαφοροποίησης μεταξύ αρχαίων και νεώτερων Ελλήνων. Η
πρώτη μορφή της
Ιστορίας του ελληνικού έθνους
αρχίζει χαρακτηριστικά: «Τὸ
ἀρχαῖον Ἑλληνικὸν ἔθνος δὲν ἐγνώριζε τὴν ἀληθινὴν ἡμῶν θρησκείαν ἀλλ’ ἐπί-
στευεν, ὅτι ὑπάρχουν πολλοὶ θεοί».
46
Αλλού ο Παπαρρηγόπουλος κάνει λόγο
για «ἡμαρτημένον θρήσκευμα» των αρχαίων.
47
Προ Χριστιανισμού «ἀνωτέρα …
παντὸς ἄλλου δόγματος» υπήρξε η ιουδαϊκή θρησκεία, τον μονοθεϊστικό χαρα-
κτήρα της οποίας ο Παπαρρηγόπουλος θεωρεί «ἀσυγκρίτῳ λόγῳ καθυπέρτερον
τῆς ἑλληνικῆς πολυθεΐας».
48
Ζήτημα πλεονεκτημάτων της πολυθεΐας έναντι της
μονοθεΐας δεν τίθεται για τον Παπαρρηγόπουλο ούτε συναντάμε τη νοσταλγική
διάθεση για τους θεούς της αρχαίας Ελλάδας ορισμένων Γερμανών ομολόγων
του. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι στην περίπτωσή του η αρχαία ελληνική
45.
Στο ίδιο
· George
G
rote
,
History of Greece
, τ. Β΄ (νέα έκδ.), Murray, Lon-
don 1862, σ. 48.
46.
Π
απαρρηγοπουλος
,
Ιστορία του ελληνικού έθνους
, Κορομηλάς, Αθήνα 1853,
σ. 3
47.
Π
απαρρηγοπουλος
,
1854-1855, σ. 6.
48.
Π
απαρρηγοπουλος
,
Ιστορία του ελληνικού έθνους
, τ. Β΄, Βιβλίο Ζ΄, Πάσσα-
ρης και Καναριώτης, Αθήνα 1864, σ. 352·
Π
απαρρηγοπουλος
,
Ιστορία του ελληνικού
έθνους
, τ. Β΄, Βιβλίο Η΄, Πάσσαρης, Αθήνα 1865, σ. 534. Η υπεροχή του Ιουδαϊσμού
έναντι άλλων προχριστιανικών θρησκειών δεν είναι δεδομένη στη διεθνή ούτε στην
εγχώρια ιστιοριογραφία της εποχής.