279 / 562
ΜΙΧΑΛΗΣ Δ. ΚΟΝΑΡΗΣ
278
Η θεωρία του οργανικού θανάτου υποβαθμίζει τους διωγμούς εις βάρος
της αρχαίας ελληνικής θρησκείας χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν γίνεται μνεία
και στην πρώτη και στην δεύτερη έκδοση στις καταστροφές ναών και άλλες
βιαιότητες. Ο Παπαρρηγόπουλος τονίζει ωστόσο όσον αφορά τους διωγμούς
εκατέρωθεν: «αἱ ἀνώτεραι ἀμφοτέρων τῶν κοινωνιῶν τάξεις … δὲν ἔπαυσαν
προτείνουσαι πρὸς ἀλλήλας τὴν δεξιὰν καὶ ἀγωνιζόμεναι, αἱ μὲν νὰ σώσωσιν
ἅπαντα τὰ λείψανα τοῦ ἀρχαίου πολιτισμοῦ, αἱ δὲ νὰ ἐπιρρώσωσι καὶ συμπλη-
ρώσωσιν αὐτὰ διὰ τοῦ πνεύματος τῆς νέας θρησκείας».
60
Όπως εν μέρει βλέ-
πουμε και εδώ η ιδέα της αλληλοσυμπλήρωσης και συνάρθρωσης ελληνισμού
και Χριστιανισμού είναι αυτή που σε μεγάλο βαθμό προτάσσεται και στην
πρώτη και στη δεύτερη έκδοση της
Ιστορίας του ελληνικού έθνους
· και δη της
αρμονικής
συνάρθρωσης η οποία δεν θα ήταν εφικτή αν οι δύο κόσμοι, που
σε ορισμένο σημείο της πρώτης αποκαλούνται, όπως είδαμε, «τοσοῦτον ἀντί-
θετοι», δεν ήταν, όπως αναφέρεται στη δεύτερη, «ἀνέκαθεν οἰκειότατοι πρὸς
ἀλλήλους».
61
Η αντίληψη ότι η σχέση ελληνισμού και Χριστιανισμού δεν ήταν
σχέση αντίθεσης αλλά βαθιάς συνάφειας που οδήγησε σε αρμονική συνένω-
ση ήταν ευρέως διαδεδομένη διεθνώς σε μια εποχή που συνδύαζε κατά πολύ
την εξιδανίκευση της αρχαιότητας με το χριστιανικό πνεύμα. Στην Ελλάδα ο
Ζαμπέλιος και ο Παπαρρηγόπουλος πρεσβεύουν από τη δικιά τους σκοπιά
παρεμφερείς απόψεις.
62
Σε αυτό το πλαίσιο ο Παπαρρηγόπουλος δεν υπογραμμίζει μόνο τα οφέλη
του ελληνισμού από τη «συμμαχία» με τον Χριστιανισμό αλλά και τη συνει-
σφορά του, εξαίροντας τη συμβολή της ελληνικής γλώσσας, της φιλοσοφίας
και των ελληνικών θεσμών στην εξάπλωση και διαμόρφωση της νέας θρησκεί-
ας.
63
Ένα ρόλο όμως αναγνωρίζει και στην αρχαία ελληνική θρησκεία ασπαζό-
μενος τη θεωρία ότι εμπεριείχε μονοθεϊστικές τάσεις που προπαρασκεύασαν
το έδαφος για το Χριστιανισμό. Ιδιαίτερα προβεβλημένη στη σύγχρονη ιστο-
ριογραφία, χωρίς να είναι αδιαφιλονίκητη, η θεωρία αυτή είναι χαρακτηρι-
στική της χριστιανοκεντρικής οπτικής πολλών μελετητών της αρχαίας ελλη-
60.
Π
απαρρηγοπουλος
, 1867, σ. 19·
Μ
εταλληνος
,
1998, σ. 238-239.
61.
Π
απαρρηγοπουλος
,
Ιστορία του ελληνικού έθνους
, τ. Β΄ (2
η
έκδ.), Κωνσταντινί-
δης, Αθήνα 1886, σ. ιε΄. Αυτό δεν εμποδίζει τον Παπαρρηγόπουλο, αλλού στη δεύτερη
έκδοση, να κάνει λόγο για μακραίωνη αντιπαλότητα ελληνισμού και χριστιανισμού.
62.
Σ
ιγαλας
,
σ. 33·
Κ
oubourlis
2005, σ. 105· Άννα
Τ
αμπακη
,
Περί Νεοελληνικού
Διαφωτισμού
, Ergo, Αθήνα 2004, σ. 43.
63.
Π
απαρρηγοπουλος
, 1865, σ. 529·
Μ
εταλληνος
,
1998, σ. 229-231.