B' ΤΟΜΟΣ

274 / 562

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ
273
συνδηλώσεις: προσκόλληση στην ύλη, μυστικισμό – στοιχεία που θεωρούνται
ότι προσιδιάζουν στους ανατολικούς λαούς, όχι όμως στους Ευρωπαίους.31 Η
αντιδιαστολή της «ἀσιανῆς θεοποιήσεως τῶν φυσικῶν δυνάμεων» με την ελλη-
νική και γερμανική εξύψωση του προσώπου στο έργο του Παπαρρηγόπουλου
δεν έχει κατ’ ανάγκη τις ίδιες συνδηλώσεις που έχει για τις πηγές του. Και στην
περίπτωσή του πάντως ενισχύει το στερεότυπο της στασιμότητας των ασια-
τικών πολιτισμών και της προσκόλλησής τους στη φύση, σε αντίθεση με την
εξελιξιμότητα των ευρωπαϊκών και την ανάδειξη του ανθρώπινου στοιχείου.32
Η απεικόνιση των ασιατικών θρησκειών και πολιτισμών στο έργο του
Παπαρρηγόπουλου μπορεί να θεωρηθεί έκφραση του ελληνικού ανατολισμού
της εποχής,33 εμποτισμένου επιλεκτικά σε δυτικές οριενταλιστικές αντιλήψεις.
Ορισμένες από αυτές τις ιδέες τις ξανασυναντάμε σε σχέση με το Ισλάμ,34
χωρίς όμως ρητή διασύνδεση με τις αρχαίες ανατολικές θρησκείες. Αν η αντι-
παραβολή της θρησκείας των αρχαίων Ελλήνων με τις «ασιανές» δεν προϊδε-
άζει απαραίτητα ή εξ ολοκλήρου τις διαφορές Χριστιανισμού – Ισλάμ, συνι-
στά πάντως έναν κρίκο στην πολυδιάστατη αντίθεση και σύγκρουση Ελλάδας
– Ασίας, που ο Παπαρρηγόπουλος θεωρεί «ἕνα τῶν κυριωτάτων εἱρμῶν τῆς
θαυμασίας ἱστορικῆς τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους ἑνότητος», με πιο πρόσφατη πρά-
ξη τον αγώνα εναντίον των Οθωμανών.35 Αυτό προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον
στη στάση του στο ζήτημα των ανατολικών επιδράσεων στον αρχαίο ελληνικό
πολιτισμό,36 μια από τις μεγαλύτερες ιστοριογραφικές διενέξεις της εποχής.37
Προϊόντος του 19ου αιώνα θεωρίες κατά τις οποίες τα θεμέλια του αρχαίου
ελληνικού πολιτισμού έθεσαν άποικοι από τη Φοινίκη και την Αίγυπτο άρχισαν
να αμφισβητούνται με μερίδα δυτικών λογίων να υποστηρίζει ότι ξένες επιδρά-
31. Konaris, σ. 33-34, 42-43.
32. Πρβλ. Παπαρρηγοπουλος, Εγχειρίδιον της Γενικής Ιστορίας, Κορομηλάς, Αθή-
να 1849, σ. 63.
33. Βλ. Anna Tabaki, «Un aspect des Lumières néohelléniques: l’approche
scientifique de l’Orient. Le cas de Dimitrios Alexandridis», Ελληνικά, 35 (1984),
σ. 316-337.
34. Παπαρρηγοπουλος , Ιστορία του ελληνικού έθνους, τ. Ε΄, Αθήνα 1874, σ. 241·
Σταματοπουλος, σ. 77, σημ. 81.
35. Παπαρρηγοπουλος, 1860, σ. 326· Yannis Hamilakis, The Nation and its
Ruins, ΟUP, Oxford 2007, σ. 78, 103.
36. Πρβλ. Σταματοπουλος, σ. 324-325.
37. Βλ. Brian E. Vick , «Greek Origins and Organic Metaphors: Ideals of Cul-
tural Autonomy in Neohumanist Germany from Winckelmann to Curtius», Jour-
nal of the History of Ideas 63/3 (2002), σ. 483-500.