B' ΤΟΜΟΣ

269 / 562

ΜΙΧΑΛΗΣ Δ. ΚΟΝΑΡΗΣ
268
των ειδωλολατρικών συνδηλώσεων που το όνομα « Έλληνες» διατήρησε επί
μακρόν3 και της έμφασης που αποδίδεται τον 19ο αιώνα στη συνέχεια και την
ενότητα της ελληνικής ιστορίας.4 Μπορεί να τεθεί λοιπόν το ερώτημα πώς
αντιμετωπίζουν οι Έλληνες λόγιοι και εν προκειμένω ο Παπαρρηγόπουλος την
αρχαία ελληνική θρησκεία σε σχέση με τους ξένους ομολόγους τους.5
Αν και ενδιαφέρον για την αρχαία ελληνική θρησκεία παρατηρείται στη
νεοελληνική ιστοριογραφία από πολύ νωρίτερα, εντείνεται κατά το πρώτο
ήμισυ του 19ου αιώνα στο πλαίσιο ενός γενικότερου ενδιαφέροντος για την
αρχαιότητα.6 Θα ήθελα να υπογραμμίσω τη διαφορετική αντιμετώπιση, ανα-
λόγως της περιόδου και του είδους που εκφράζει, ως προς τις διαφορετι-
κές πλευρές της νεοελληνικής σχέσης με το αρχαιοελληνικό παρελθόν και
τις μεταβολές της στο χρόνο: αν οι αναφορές στην αρχαία θρησκεία, στην
εκκλησιαστική ιστορία, στοχεύουν στη στηλίτευση της πλάνης, έργα όπως
το Ελληνικόν Πάνθεον (1812) του Μεγδάνη εμφανίζονται ως συμβολές στην
αρχαιομάθεια των νέων. Από την άλλη πλευρά, στην περίπτωση εκπροσώπων
της λεγόμενης ρομαντικής ιστοριογραφίας, όπως θεωρούνται ο Παπαρρηγό-
πουλος και ο Ρενιέρης,7 επιχειρείται από «επιστημονική» ιστορική σκοπιά
από τον πρώτο, από περισσότερο φιλοσοφική από τον δεύτερο, η ενσωμάτω-
Greek Gods in Modern Scholarship. Interpretation and Belief in Nineteenth- and
Early Twentieth-Century Germany and Britain, OUP, Oxford 2015.
3. Tassos A. Kaplanis, «Antique Names and Self-Identification. Hellenes,
Graikoi, and Romaioi from Late Byzantium to the Greek Nation-State», στον
τόμο Re-imagining the Past. Antiquity and Modern Greek Culture, επιμ. Dimitris
T ziovas, OUP, Oxford 2014, σ. 81-97, σ. 88· Ioannis Koubourlis, La formation de
l’histoire nationale grecque. L’apport de Spyridon Zambélios (1815-1881), INΕ/
ΕΙΕ, Αθήνα 2005, σ. 31· Δημήτρης Ι. Κυρτατας, Κατακτώντας την αρχαιότητα, Πόλις,
Αθήνα 2002, σ. 98 εφ.
4. Κωνσταντίνος Θ. Δημαρας, Ελληνικός Ρωμαντισμός , Ερμής, Αθήνα 1982, σ.
422· Πασχάλης Μ. Κιτρομηλιδης, «Η ιδέα του έθνους και της εθνικής κοινότητας
στην ελληνική ιστοριογραφία», στον τόμο Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης
Ελλάδας 1833-2002, Α΄, επιμ. Κιτρομηλιδης και Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενιτησ,
ΙΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2004, σ. 37-50. Για τα ιδεολογικά ζητήματα γύρω από την αρχαία
ελληνική θρησκεία στη νεοελληνική σκέψη βλ. Vasilios N. Makrides, Hellenic Tem-
ples and Christian Churches, NYU Press, New York 2009· Michael H erzfeld,
Ours Once More, University of Texas Press, Austin 1982, σ. 90-96· Αλέξης Πολι-
της, Ρομαντικά Χρόνια, Ε.Μ.Ν.Ε.-Μνήμων, Αθήνα 1993, σ. 110-111.
5. Για προσεγγίσεις από την όψιμη αρχαιότητα έως τη σύγχρονη Ελλάδα βλ.
Makrides . Ιδιαίτερη αναφορά στη λαογραφία: H erzfeld, Πολιτης, σ. 110-111.
6. Για μερικά παραδείγματα βλ. Makrides, σ. 21.
7. Koubourlis, 2005, σ. 15.