B' ΤΟΜΟΣ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ

269

ση της αρχαίας ελληνικής θρησκείας σε ένα τελεολογικό σχήμα της ελληνικής

ιστορίας.

Σε πολλά έργα του ο Παπαρρηγόπουλος υπεισέρχεται σε θέματα σχετικά

με την αρχαία ελληνική θρησκεία συμπεριλαμβομένης της μυθολογίας. Στόχος

μου στη σύντομη αυτή εισήγηση δεν είναι η συνολική εξέταση της εικόνας της

στην εργογραφία του ούτε η αξιολόγησή του ως μελετητή της. Θα εστιάσω στη

διερεύνηση του ρόλου της αρχαίας ελληνικής θρησκείας σε δύο μείζονα ζητή-

ματα στην ιστορική θεώρηση του Παπαρρηγόπουλου: την ετερότητα Ελλά-

δας – Ασίας και την (εκ πρώτης όψεως) ετερότητα αρχαίου και χριστιανικού

ελληνισμού.

Εξ αρχής θα πρέπει να επισημανθεί ότι (και) για την αρχαία ελληνική θρη-

σκεία ο Παπαρρηγόπουλος βασίζεται κατά πολύ σε ξένους ιστορικούς.

Θα

αναφερθούμε στη συνέχεια στην κριτική αξιοποίηση ξένων ιδεών εκ μέρους

του έτσι ώστε να εναρμονίζονται με τις ιδιαιτερότητες του ιστοριογραφικού

του εγχειρήματος. Εδώ ας σημειωθεί ότι οι πηγές είναι ενδεικτικές του προσα-

νατολισμού: αν και έχει επίγνωση άλλων ρευμάτων, ο Παπαρρηγόπουλος στρέ-

φεται στους Zinkeisen, Thirlwall, Droysen και κυρίως στον Grote, ο οποίος

σε βασικά θέματα ενστερνίζεται απόψεις Γερμανών προτεσταντών «ρασιονα-

λιστών».

Αν και ο Παπαρρηγόπουλος παραμένει προσηλωμένος στην Ορθο-

δοξία, οι θέσεις του, όπως θα διαφανεί, σε πολλά σημεία βρίσκονται κοντά σε

προτεσταντικές αντιλήψεις.

Α)

Η Αρχαία Ελληνική Θρησκεία και η Ετερότητα Ελλάδας – Ασίας

Στην

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους

καθώς και σε άλλες μελέτες o Παπαρ-

ρηγόπουλος ασπάζεται τα πιο πρόσφατα, όπως τονίζει, συμπεράσματα της

διεθνούς επιστήμης σύμφωνα με τα οποία «Τὸ Ἑλληνικὸν ἔθνος ὑπάγεται ...

εἰς τὸν Ἰνδοευρωπαϊκὸν κλάδον τῆς Καυκασικῆς ... φυλῆς»,

η κοιτίδα της

8. Θα προχωρήσω σε σύγκριση των απόψεων του Ρενιέρη και του Παπαρρηγόπου-

λου σε μελλοντική εργασία.

9. Για τις ξένες πηγές και επιδράσεις στο έργο του Παπαρρηγόπουλου βλ. Κ.Θ.

ημαρας

Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος

, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1986, σ. 44-45·

υρτατας

σ. 116· Ιωάννης

ουμπουρλης

Οι ιστοριογραφικές οφειλές των Σπ. Ζαμπέλιου και

Κ. Παπαρρηγόπουλου. Η συμβολή Ελλήνων και ξένων λογίων στη διαμόρφωση του

τρισήμου σχήματος του ελληνικού ιστορισμού (1782-1846)

ΙΙΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2012.

10.

onaris

, σ. 45.

11. Κωνσταντίνος

απαρρηγοπουλος

, «Εισαγωγή εις την όλην ιστορίαν του Ελλη-

νικού έθνους», 1854-1855,

Ιστορικαί Πραγματείαι,

Βιλαράς, Αθήνα 1858, σ. 1-19, σ. 1.