264 / 562
‘
Οράματα αυτοκρατορίας
’
. Βυζάντιο και δυναστικό καθεστώς επί Όθωνα
263
Στο ενδιάμεσο λοιπόν του νεοκλασικισμού, που εξυπηρετούσε τον πρώτο στόχο
και, εν μέρει, και τον δεύτερο, και των πρακτικών λύσεων που επέρχονταν εξαι-
τίας της γρήγορης δόμησης από τους πυκνά καταφθάνοντες νέους κατοίκους
της, αναδύθηκαν σποραδικά και κάποιες άλλες αρχιτεκτονικές προτάσεις –
τάσεις. Μία τάση ήταν προς μια απελευθερωμένη δημιουργική διάθεση, προ-
σανατολισμένη στο πνεύμα του Ρομαντισμού (ενδεικτικό παράδειγμα το Στρα-
τιωτικό Νοσοκομείο), μία άλλη ήταν προς κτίρια –ιδίως ιδιωτικά– που ξέφευ-
γαν από την «ακαδημαϊκή» αισθητική και εγκολπώνονταν ύφος πυργικό, γοτ-
θικίζον και μυστηριακό (ενδεικτικά παραδείγματα το μέγαρο της Δουκίσσης
της Πλακεντίας και η Αγγλικανική Εκκλησία). Μια τρίτη τάση που αναδύθηκε
–καθόλου τυχαία–, με έμφαση στην αρχιτεκτονική εκκλησιών, ήταν αυτή που
αντλούσε ρυθμολογικές βάσεις από τη μεσαιωνική παράδοση, ρομανική αλλά
και βυζαντινή (ενδεικτικά παραδείγματα ο ναός της Αγίας Ειρήνης, ο ναός του
Αγίου Γεωργίου του Καρύτση και, ενδεικτικότερος όλων, ο ναός της Ζωοδόχου
Πηγής). Τέλος, μια τέταρτη τάση, αυτή που μας ενδιαφέρει εδώ περισσότερο,
ήταν εκείνη που επέβαλε και τη συνύπαρξη του καθαρού βυζαντινού ρυθμού
με τον κλασικό (ενδεικτικά παραδείγματα: η Στρατιωτική Φαρμακαποθήκη
στην οδό Κηφισίας και, ακόμη σημαντικότερο ιδεολογικά, όπως θα δείξουμε,
ως εκ της θέσεώς του, το Οφθαλμιατρείο στην οδό Πανεπιστημίου, αμφότερα
έργα του Christian Hansen).
21
Πρώτα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα βυζαντινά κατάλοιπα της πόλης των
Αθηνών έτσι κι αλλιώς προκαλούσαν την αρχιτεκτονική να τα λάβει υπόψη της:
είτε να τα καταστρέψει (ακραίο) είτε να τα περιθωριοποιήσει είτε να τα εναρμο-
νίσει με τον κλασικισμό, που αποτελούσε για τους πρώτους αρχιτέκτονες ισχυρά
βιωμένη αισθητική αντίληψη, εμφορούμενη από κριτήρια υπαρξιακά και ηθικά.
22
Επελέγη, όπως θα δούμε, η εναρμόνιση, αλλά πολύ σύντομα και η ανάδειξη και
η συμπλήρωση. Η ιστορία του νεοβυζαντινού ρυθμού Οφθαλμιατρείου παρου-
σιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Επρόκειτο να κτιστεί σε σχέδια που υπέβαλε στον
Όθωνα ο Christian Hansen το 1843. Όμως ο ίδιος ο Hansen άλλαξε άποψη,
θεώρησε ότι στη χρήση του κτιρίου θα ανταποκρινόταν λυσιτελώς ο βυζαντινός
ρυθμός και προέβη σε ριζική αναθεώρηση του σχεδίου του. Εδώ υπάρχει ένα κομ-
βικό ερώτημα: ο Όθων συγκατένευσε στη μεταλλαγή των σχεδίων ή μήπως την
είχε και καθοδηγήσει; Μερικές χρήσιμες παράμετροι σκέψης είναι οι ακόλουθες:
21. Το ίδιο, σ. 95-108∙ Αλέξανδρος Π
απαγεωργιου
-Β
ενετας
, «“Οθωνόπολις” ή η
Νέα Αθήνα. Η ιστορία του σχεδιασμού επανίδρυσης της πόλης κατά το 19ο αιώνα»
στον τόμο
Αθήνα – Μόναχο. Τέχνη και Πολιτισμός στη νέα Ελλάδα
, σ. 109-131.
22. Μ
πιρης
, σ. 95-108.