B' ΤΟΜΟΣ

ΜΙΧΑΛΗΣ Δ. ΚΟΝΑΡΗΣ

280

ρίας του ελληνικού έθνους

παρατηρεί ότι «τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα … ἔλαβε

τὴν σημασίαν τοῦ εἰδωλολάτρου … καὶ ἔκτοτε τό τε ὄνομα τοῦτο καὶ πάντα

τὰ ἐξ αὐτοῦ παράγωγα ... ἀπεκρούσθησαν καὶ περιυβρίσθησαν ὑπὸ τῆς νέας

πίστεως ἐπὶ αἰῶνας μακρούς».

Δεν ήταν μόνο το όνομα που απορρίφθηκε:

η ελληνική ποίηση, φιλοσοφία, φιλολογία και ιστορία, επισημαίνει ο Παπαρ-

ρηγόπουλος, «ἐπολεμήθησαν ὑπὸ τῆς ἐκκλησίας».

Μπορεί να γίνει λοιπόν

λόγος για ένταση ακόμα και στο μεταγενέστερο έργο του Παπαρρηγόπου-

λου, συμπεριλαμβανομένης της δεύτερης έκδοσης της

Ιστορίας του ελληνικού

έθνους

μεταξύ της θεωρίας της αρμονικής σύζευξης και αντικρουώντων στοι-

χείων που άλλοτε καταβάλλεται προσπάθεια να αμβλυνθούν, άλλοτε αναγνω-

ρίζονται και προσπερνώνται.

Καταλυτικό ρόλο στην προβολή της θεωρίας της αρμονικής σύζευξης δια-

δραματίζουν ωστόσο οι συμβολισμοί και αξιοσημείωτο είναι ότι ένας από τους

κυριότερους σχετίζεται με την αρχαία ελληνική θρησκεία. Η προσέγγιση που

τονίζει όχι τις αντιθέσεις και τη ρήξη αλλά τη συνέχεια και την τελείωση που

επιφέρει ο Χριστιανισμός σε προϋπάρχουσες τάσεις της αρχαίας θρησκείας

επανεμφανίζεται στη σύνδεση του Παρθενώνα με την Αγία Σοφία. Στην πρώτη

έκδοση της

Ιστορίας του ελληνικού έθνους

διαβάζουμε:

ὁ ἱδρυτὴς τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀφιέρωσε τὸν πρωτεύοντα τῆς νέας πίστε-

ως ναὸν εἰς τὴν ὑπερτάτην τοῦ Θεοῦ σοφίαν, μὴ περικαλύψας τὴν ἀκαταμέτρη-

τον ταύτης ἔννοιαν δι’ἐξωτερικοῦ τινος τύπου, ὄπως ἔπραξαν οἱ ἀρχαιότεροι

ἡμῶν προπάτορες, οἱ στήσαντες μὲν ἐν τῇ ἀκροπόλει τῶν Ἀθηνῶν ἱερὸν τῆς τοῦ

Θεοῦ σοφίας, ἀλλὰ σωματοποιήσαντες τὴν ἔννοιαν ταύτην διὰ τοῦ ὀνόματος

καὶ τῆς εἰκόνος τῆς Ἀθηνᾶς.

Τῳόντι ὁ Παρθενὼν τοῦ Περικλέους, τοῦ Ἰκτίνου

καὶ τοῦ Φειδίου οὐδὲν ἂλλο ἦτο ἢ τὸ ἐθνικὸν τῆς ἁγίας Σοφίας ἱερόν· καὶ

πάλιν ἡ ἁγία Σοφία τοῦ Ἰουστινιανοῦ, τοῦ Ἀνθεμίου καὶ τοῦ Ἰσιδώρου οὐδὲν

ἄλλο εἶναι ἢ ὁ Παρθενὼν τῆς χριστιανικῆς πίστεως

Ἀλλ’ἐν τῷ διαφόρῳ τρόπῳ

καθ’ὃν ἐξεδηλώθη ἡ αὐτὴ ἔννοια εἰς τοὺς δύο τούτους ναοὺς, ἀπεικονίζεται

ὁλόκληρος ἡ μεταξὺ τῶν δύο θρησκευμάτων διαφορά

[δική μου έμφαση].

Μπορούμε να αντιπαραβάλλουμε τη στάση του Μιχαήλ Χωνιάτη, ο οποίος

έκανε λόγο για απελευθέρωση από την τυραννία της Αθηνάς με τη μετατροπή

68.

απαρρηγοπουλος

Ιστορία του ελληνικού έθνους

, τ. Γ΄ (2η έκδ.) Κωνσταντι-

νίδης, Αθήνα 1886, σ. 19·

ημαρας

1982, σ. 402-04.

69.

απαρρηγοπουλος

1886 (Γ΄), σ. 22.

70.

απαρρηγοπουλος

1867, σ. 180. Ενώ ο Ζαμπέλιος συνδέει την αρχαία θρη-

σκεία με την Ορθοδοξία υποστηρίζοντας ότι το «Ελληνικόν πνεύμα είναι φύσει φιλο-

σύμβολον»:

ταματοπουλος

, σ. 81- 82.