B' ΤΟΜΟΣ

H αναβίωση της αρχαίας ελληνικής μετρικής τον 19

αιώνα

ανάγκη της αναβίωσης του εξάμετρου, βασική σημασία έχει η ταυτότητα του

τόπου, το «Αἰγαῖον βοῶν», που επιτρέπει στον Νεοέλληνα λόγιο και ποιητή,

τον Δούκα και τον Ραγκαβή, την άμεση εμπειρία της προγονικής αρμονίας.

Αξίζει στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι ο πιστότερος, αλλά και ποιητικά

εντελώς ισχνός μαθητής του Pαγκαβή Θεόδωρος Oρφανίδης, στο προλογικό

μέρος του ποιήματός του

Xίος δούλη

(1858), περιέλαβε μία ποιητική–μετρική

διακειμενική αναφορά (στ. 8-14) που απηχεί ευθέως τη διαισθητική ενόραση

με την οποία ο Pαγκαβής επικοινωνούσε με το άκουσμα του ομηρικού στί-

χου. Όπως ο Pαγκαβής ανακάλυψε τους ήχους του εξάμετρου στα ακούσματα

της ελληνικής φύσης, έτσι και ο Oρφανίδης, σε στιγμές εταστικής έκστασης,

ακροάστηκε, αδιαμεσολάβητα κι αυτός, την ηχώ των ομηρικών επών:

Χαῖρε ὦ Χίος! ἂν ὄχι Πατρὶς τοῦ μεγάλου Ὁμήρου,

γῆ ὅπου κἂν ἐφαντάσθη τὸν Ὄλυμπον κ’ ἔψαλλεν ἔνθους!

Κάτω τοῦ Αἴπους μὲ σέβας ἠσπάσθην τὴν πάραλον πέτραν

ὅπου ἐκάθησ’ ὁ γόνιμος νοῦς τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος,

κ’ εἰς τῆς νυκτός τὴν σιγὴν τὸ προσέχον μου οὖς ἠκροάσθη

μὲ τῶν λαμπόντων ἀστέρων τὴν ὅλως σεπτὴν ἁρμονίαν

τὴν γρηγοροῦσαν ἠχὼ τῶν ἐπῶν τοῦ τυφλοῦ μουσολήπτου.

Εξεταζόμενοι από τεχνική σκοπιά, οι 82 εξάμετροι του προλόγου είναι

σχεδόν όλοι τους δακτυλικοί δεκαεπτασύλλαβοι. H κατασκευή τους, δηλα-

δή, είναι απλή έως σχηματική: δεκαεπτά γραμματικές και μετρικές συλλαβές,

καθώς η χασμωδία (ή η αποφυγή των συνιζήσεων μέσω των εκθλίψεων) είναι

απαράβατος κανόνας, και σταθερό τονικό σχήμα δακτυλικού ρυθμού (1, 4, 7,

10, 13, 16), καθώς οι δακτυλικοί στίχοι μετριούνται κατά μονοποδία, επομένως

13. Θεόδωρος O

ρφανιδης

Tα άπαντα

, Εκδοτικός οίκος Γεωργίου Φέξη, Εν Αθή-

ναις 1916, σ. 99. Επίσης ο Ορφανίδης στο ποίημά του «Άννα και Φλώρος ή ο Πύργος

της Πέτρας» προέταξε τους στ. 55-56 από τον αφιερωμένο στον Δούκα πρόλογο

του Pαγκαβή στη μετάφραση της α της

Oδύσσειας

: «ὅταν ἀνέστ’ ἡ ἀρχαία Ἑλλὰς

καὶ ὁμοῦ ἡ ἀρχαία/αἴσθησις, πρέπει μ’ αὐτὴν ν’ ἀναστῇ ὁ ἀρχαῖός της στίχος». Βλ.

ρφανιδης

, σ. 153. Aξίζει να αναρωτηθούμε πόσο αυτές οι ποιητικές μαρτυρίες δύο

Aθηναίων κλασικικορομαντικών επιγόνων του Oμήρου διαφέρουν από την πασίγνω-

στη μαρτυρία της σχέσης του Oδυσσέα Eλύτη με τον Όμηρο. Βλ. Οδυσσέας Ε

λυτης

«Tα πάθη, B΄»,

Το Άξιον Εστί

, Αθήνα, Ίκαρος

1980, σ. 28. Αναδημοσίευση:

Ποίη-

ση

, Αθήνα, Ίκαρος 2002, σ. 135: «Tη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική/το σπίτι φτωχικό

στις αμμουδιές του Oμήρου./Mονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Oμή-

ρου». Παρά τις ριζικές διαφορές της ποιητικής γραφής, οι αμμουδιές του Aιγαίου,

του τότε και του σήμερα, παραμένουν οι αμμουδιές του πατρικού Oμήρου, τόσο για

τον Pαγκαβή και τον Oρφανίδη όσο και για τον Eλύτη.