B' ΤΟΜΟΣ

H αναβίωση της αρχαίας ελληνικής μετρικής τον 19

αιώνα

Σύμφωνα με την κεντρική θέση της μετρικής θεωρίας του Ραγκαβή, η εξί-

σωση της (αρχαίας) μακράς με τη (νεότερη) τονισμένη συλλαβή σημαίνει ότι

οποιοσδήποτε νεοελληνικός στίχος της δημοτικής ή της έντεχνης παράδοσης

μπορεί να αναγνωριστεί ως μετασχηματισμένη επιβίωση κάποιου αρχαίου στί-

χου. Η έμμεση συνέπεια της εξομοίωσης των δύo μετρικών συστημάτων ήταν

η αναβίωση (ας προσεχθεί η ακυρολεξία του όρου: αφού τα αρχαία μέτρα

εξακολουθούσαν να «ζουν», πώς θα αναβίωναν;),

χάρη στην ποιητική πράξη

εκείνων των αρχαιοελληνικών μετρικών σχημάτων που ίχνη τους δεν διασώ-

θηκαν στη νεοελληνική στιχουργική παράδοση. Ανάμεσά τους ο βασικότερος

ήταν ο στίχος του επικού είδους, ο δακτυλικός εξάμετρος. Το πρώτο δείγμα

των νεοελληνικών δακτυλικών εξάμετρων, 153 συνολικά στίχοι, περιελήφθη στο

«ποίημα δραματικόν» του Ραγκαβή

Φροσύνη

, που πρωτοδημοσιεύτηκε το

1837.

Το 1840 το ίδιο μέτρο δοκιμάστηκε, θα λέγαμε επισημότερα αυτή τη

φορά, στη μετάφραση του Ομήρου.

Αλλά το κύριο ενδιαφέρον της απόπειρας του Ραγκαβή να μεταφράσει την

πρώτη ραψωδία της

Οδύσσειας

επικεντρώνεται όχι τόσο σε αυτή καθαυτή τη

μετάφραση όσο στον έμμετρο πρόλογό της, επίσης σε 82 αναβιωμένους εξά-

μετρους, αφιερωμένο στον κληρικό και λόγιο Nεόφυτο Δούκα (1760-1845), με

τον οποίο ο Ραγκαβής προφανώς μοιραζόταν τη συντηρητική στάση απέναντι

στο γλωσσικό ζήτημα. Πρόκειται για το πρώτο από τα πέντε εξεταζόμενα εδώ

κείμενα, «Νεοφύτῳ Δούκᾳ εὖ πράττειν»:

Σὺ εἰς τὸ σμῆνος τῶν νέων ἀρχαῖος καὶ ἤθη καὶ τρόπους,

τρέφων μὲ τ’ ἄνθη τὸν νοῦν, τοῦ καλοῦ, προϊόντο[ς] τῶν πάλαι,

τοῦ ὑψηλοῦ ποῦ ὁ Ἕλλην ἐννόει καὶ πράττων καὶ γράφων,

καὶ τοῦ γενναίου ποῦ ἔχ’ εἰς Ἑλλάδ’ ἀμαράντους τὰς δάφνας,

ὅταν εἰς ἥσυχον σκότος νυκτός, εἰς τὸν ἄγρυπνον λύχνον

τῶν θεσπεσίων ἀνδρῶν μελετᾷς τὰ θεσπέσια ἔργα,

καὶ τὴν ψυχήν σου κινεῖ ἁρμονίας παλμὸς Ὁμηρείου,

αἴφνης τὸ βλέμμα ὑψῶν, εἰς τὴν τρέμουσαν λάμψιν τοῦ λύχνου

σ. 89. Ίσως ο Ραγκαβής δεν θυμάται ότι είχε προηγηθεί η δημοσίευση της μετάφρα-

σης του Τανταλίδη.

9. Όπως ορθά παρατήρησε ο Π

ασχαλης

, σ. 84: «ο Ραγκαβής δεν διέκρινε επί της

ουσίας

την επιβίωση

από

την αναγέννηση

των αρχαίων μέτρων».

10. Bλ. Ρ

αγκαβης

Διάφορα ποιήματα

, σ. 1-226: 81-88. Περισσότερα για τους

εξάμετρους της

Φροσύνης

και την ένταξή τους στο ποιητικό έργο και το ποιητικό

πρόγραμμα του Ραγκαβή βλ. στο Γ

αραντουδης

, «H αναβίωση της αρχαίας ελληνικής

μετρικής τον 19ο αιώνα. H μετρική θεωρία και πράξη του Aλέξανδρου Pίζου Pαγκα-

βή», σ. 37-42.