Α' ΤΟΜΟΣ

κυριακη αθανασιαδου

άστηκαν αλληλεπιδρούν, είτε με άμεσο είτε με έμμεσο τρόπο, και μορφώνουν

ένα σύνθετο πλέγμα σχέσεων, μέσα από το οποίο διαμορφώνεται ο χαρακτήρας

και η εξελικτική πορεία του καθενός. Οι δύο ήρωες του Montesquieu καθώς

και ο Κοραής, όπως μας παρουσιάζεται μέσα από τις επιστολές του Σταμάτη

Πέτρου, αποτελούν νεωτερικά υποκείμενα από τη στιγμή που έρχονται σε ρήξη

με το παραδοσιακά κατασκευασμένο παρελθόν τους και τολμούν ένα άνοιγμα

προς έναν πολιτισμό διαφορετικό και ανοίκειο για εκείνους. Η αντιπαραβολή

με το

έτερο

υποκείμενο, όπως τη συναντούμε στα αποσπάσματα, ξεδιπλώνει

μπροστά στα μάτια του αναγνώστη έναν διάλογο που πραγματοποιείται ανά-

μεσα στην

παράδοση

και την

ανανέωση

, δύο έννοιες που μπορεί να μοιάζουν

αντιθετικές αλλά διαπιστώνουμε ότι τελικά δεν είναι ολότελα ασυμβίβαστες

μεταξύ τους. Η

ετερότητα

μπορεί να αποτελεί απειλή για τον Σταμάτη Πέτρου,

που δεν θέλει να αφαιρέσει τις παρωπίδες και να αντικρίσει νέους ορίζοντες,

για τον Κοραή όμως και τους ταξιδιώτες των

Περσικών Επιστολών

είναι ένα

πολυπόθητο ταξίδι. Το ότι

απομακρύνονται

διαφοροποιούνται

από το παλιό

καθεστώς δεν συνεπάγεται άρνηση ή μη αναγνώριση της αξίας της παράδο-

σης. Αντιθέτως, η παράδοση είναι αυτή που παρέχει τα εφόδια για την εξέλι-

ξη, προκειμένου να επέλθει η ανανέωση και να επιστρέψουν στη χώρα τους

έχοντας πραγματοποιήσει τη μετάβαση στη νεωτερική εποχή.

Αξίζει ακόμη να προσθέσουμε και λίγα λόγια για το δίπολο Δύσης – Ανα-

τολής, που αποτελεί κοινό παρονομαστή των δύο κειμένων. Οι δύο αυτοί όροι,

πέρα από κατασκευές που ορίζουν γεωγραφικές συντεταγμένες, σχετίζονται και

με τους οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες ανάπτυξης ενός κράτους. Η Δύση

λοιπόν ως έννοια, πέρα από γεωγραφική τοποθεσία, σηματοδοτεί τη βιομηχα-

νική ανάπτυξη, την άνθηση του πολιτισμού, την αστικοποίηση και, γενικότερα,

όλα αυτά που οδηγούν σε μια νεωτερική και σύγχρονη κοινωνία. Επιπλέον, η

ληξιαρχική πράξη γέννησης του Διαφωτισμού ως πνευματικού κινήματος ορίζει

ως τόπο δημιουργίας και ανάπτυξης την Ευρώπη, επομένως οι δύο ευρωπαϊκές

πρωτεύουσες των κειμένων μας αποτελούν κοιτίδες του Διαφωτισμού. Από την

άλλη έχουμε τη σκοτεινή, γεμάτη πάθη και ίντριγκες Περσία, με τις αναφορές

του Montesquieu στα ήθη της να μας θυμίζουν ό,τι ο Said ονόμασε οριενταλι-

σμό, και έναν υπόδουλο ελληνισμό να προσπαθεί να αποτελέσει ισότιμο μέλος

της Δύσης, στην οποία εξάλλου ανήκει και γεωγραφικά.

Με μια έννοια ο Οριενταλισμός ήταν μια βιβλιοθήκη ή αρχείο πληροφοριών κοι-

νής, και απ’ ορισμένες απόψεις ομόψυχης, χρήσεως. Εκείνο που συγκροτούσε

αυτό το αρχείο ήταν μια οικογένεια ιδεών κι ένα ενοποιητικό σύνολο αξιών οι

οποίες είχαν με διάφορους τρόπους αποδειχθεί αποτελεσματικές. Αυτές οι ιδέες

εξηγούσαν τη συμπεριφορά των Ανατολιτών∙ παρείχαν στους Ανατολίτες μια