Α' ΤΟΜΟΣ

394 / 482

Νεοελληνικές σπουδές στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 19ο αιώνα
393
νικής πνευματικής κίνησης μετά το 1453 ήταν μέσα στους προσανατολισμούς
του ΕΦΣΚ. Ήδη από τις πρώτες συνεδριάσεις, ο πρώτος πρόεδρός του, Στέ-
φανος Καραθεοδωρής, χαρακτήριζε το εν λόγω εγχείρημα χρήσιμο και στην
παραίνεσή του αυτή ανταποκρίθηκαν, σύμφωνα με τον βιογράφο του Ηλία
Τανταλίδη, τόσο ο Ματθαίος Παρανίκας όσο και οι Αλέξανδρος Λάσκαρης και
Αλέξανδρος Πασπάτης. 14
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Σχεδίασμα είναι το εμβληματικό πόνημα
ενός διδασκάλου του Γένους, αν και είχε δεχθεί τις επικρίσεις του Μανουήλ
Γεδεών (και άλλων, όπως του Επαμεινώνδα Θ. Κυριακίδη) ότι ο συγγραφέας
χρησιμοποίησε σημειώσεις άλλων χωρίς πάντοτε να τους μνημονεύει.15 Πάντως
ο Κωνσταντίνος Βασιάδης αναφέρεται στη σημασία του έργου ως πρωτοπορι-
ακού, καινοφανούς, αν και επιδεχόμενου βελτιώσεων, ενώ ο ίδιος ο Παρανίκας
θεωρούσε το κείμενό του, το οποίο βραβεύτηκε από τον ΕΦΣΚ και εκδόθηκε
το 1867 χάρη «εις την φιλίστορα προθυμίαν του σωματείου τούτου», πρωτο-
ποριακό σε σχέση με προγενέστερα έργα καταγραφής της νεότερης ελληνι-
κής λογιοσύνης. Η κεντρική ιδέα που διαπνέει το Σχεδίασμα, η επιβίωση του
ελληνικού έθνους μετά το 1453 μέσω της παιδείας και της εκπαίδευσης, των
σχολείων και των λογίων που δίδαξαν σε αυτά, δεν είναι καινοφανής, αν και
ενισχύεται από την έννοια της αναγεννήσεως που συνάδει με τις ενθαρρυντι-
κές για τους Έλληνες εξελίξεις στους παραπάνω τομείς του πνευματικού βίου
κατά τον 19ο αιώνα.16
14. Ηλίας Τανταλιδης, Βίος Στεφάνου Καραθεοδωρή, Τυπ. Αντ. Κορομηλά, Κων-
σταντινούπολη 1868, σ. 10. Πρβλ. Περιοδικό ΕΦΣΚ Α΄ (1863), σ. 90· Αλέξανδρος
Λασκαρις, «Ιστορική έποψις περί της εν Μόσχα ελληνικής ακαδημίας ήτοι περί αδελ-
φών Λειχούδων», Περιοδικό ΕΦΣΚ Β΄, σ. 24-64.
15. Γεδεων, Μνεία των προ εμού: 1800-1863-1913, Τυπ. Τα χρονικά, Εν Αθήναις
1934, σ. 445· Επαμεινώνδας Κυριακιδης, Βιογραφίαι των εκ Τραπεζούντος και της
περί αυτήν χώρας ηκμασάντων λογίων μετά σχεδιάσματος ιστορικού περί του Ελλη-
νικού Φροντιστηρίου των Τραπεζουντίων, Εκ του Τυπογραφείου Παρασκευά Λεώνη,
Εν Αθήναις 1897. Ο Μ. Παρανίκας πληροφορεί πάντως ότι η συγγραφή του Σχεδιά-
σματος είναι καρπός της συνεργασίας που είχε με λογίους που ήταν μέλη του ΕΦΣΚ,
όπως τον Σταύρο Αριστάρχη και τον Βασίλειο Πυλάδη. Αναγνωρίζει επίσης οφειλές
στους Α. Παπαδόπουλο Βρετό, Π. Αραβαντινό, Φίλιππο Ιωάννου, Ι. Παραντόπουλο,
Κ. Ασώπιο, Σ. Κ. Οικονόμο. Βλ. Παρανικας, σ. η΄.
16. Στο ίδιο πνεύμα, αν και μεταγενέστερα, βλ. Αλέξανδρος Πεκιος , Πνευματική
άποψις της τουρκοκρατουμένης Ελλάδος ήτοι περιεκτικόν διάγραμμα της επί τουρκο-
κρατίας διανοητικής του έθνους καταστάσεως, Τυπ. Ζέλλιτς και Υιός, Κωνσταντινού-
πολη 1880, σ. 112· Κωνσταντίνος Ξανθοπουλος, Συνοπτική Έκθεσις της Πνευματικής
Αναπτύξεως των νεωτέρων Ελλήνων από της Αναγεννήσεως αυτών μέχρι τούδε, Τυπ.