Α' ΤΟΜΟΣ

Νεοελληνικές σπουδές στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 19

αιώνα

397

Βεβαίως, ο Μανουήλ Γεδεών ανέλαβε μια ύστατη μεγαλόπνοη προσπάθεια

να καταγράψει τον ελληνισμό της Πόλης πριν αυτός χαθεί, ενώ αντιπαλότη-

τα προς το αθηναϊκό φιλολογικό και ιστοριογραφικό κατεστημένο ανέπτυξε

με τη δική του καταγραφή της λόγιας κίνησης της Πόλης κατά τα τέλη του

19ου – αρχές 20ού αιώνα ένας ακόμα νεοελληνιστής, ο προαναφερθείς Βασί-

λειος Μυστακίδης (

Οι εν Αθήναις και οι εν ΚΠόλει λόγιοι

, Κωνσταντινούπο-

λη, Πατριαρχικό Τυπογραφείο, 1907, μια καταγγελία της αλαζονείας των εν

Αθήναις λογίων και συγκεκριμένα μια σφοδρή επίθεση προς τους Σπυρίδωνα

Λάμπρο και Αναστάσιο Διομήδη Κυριακό).

Σε ιδεολογικό επίπεδο, τα κίνητρα της καταγραφής της πνευματικής κίνησης

του γένους σχετίζονταν με τη συλλογική ταυτότητα, την επιβεβαίωση κατ’ ουσίαν

της εθνικής πνευματικής αυθυπαρξίας ακόμα και σε συνθήκες τόσο αντίξοες όσο

εκείνες που επικράτησαν στην Ανατολή μετά το 1453. Ο Ματθαίος Παρανίκας

δεν παραλείπει να συσχετίσει το έργο του με την αναγκαιότητα να ανασκευαστεί

ο αφορισμός Δυτικών κυρίως παρατηρητών, αλλά, όπως αναφέρει ο συγγραφέας

στις πρώτες σελίδες του

Σχεδιάσματος

, και «ενίων ημετέρων» ότι τα ελληνικά

γράμματα (σχολές, λόγιοι, έργα) είχαν εκλείψει τουλάχιστον στο παλαιό Βυζάντιο.

Ταύτα βαρέως προ πολλού φέρων, απεξεδύθην εις το πολύμοχθον τούτον έργον,

χρέος χρεών πρώτιστον παντός ομογενούς την εθνικήν τιμήν περί πολλού ηγού-

μενος το διατηρήσαι αδιάσπαστον και συνεχή την άλυσιν της εθνικής υπάρξε-

ως, απορραπίσαι δε γενναίως τας συκοφαντίας ταύτας και αποδείξαι ότι και εν

καιροίς ζοφεροίς το έθνος εκαλλιέργησε κατά το δυνατόν τα γράμματα […].

Στον αντίποδα του πνευματικού μαρασμού ο Παρανίκας αναδεικνύει, όπως

είπαμε, την έννοια της αναγεννήσεως, αποκορύφωμα της οποίας θεωρούσε

το έργο του ΕΦΣΚ, και επεσήμανε το πνεύμα, τον σκοπό του έργου αυτού,

δηλαδή την αναγέννηση των γραμμάτων και του πολιτισμού «εν τη πάλαι

ποτέ κοιτίδι αυτών, τη γηραιά Ανατολή» και ειδικότερα τη διάδοση των ελλη-

νικών γραμμάτων εις τους λαούς της Ανατολής άνευ διακρίσεως θρησκείας ή

γλώσσης και τη συνεπαγόμενη υλική και πολιτική βελτίωσή τους. «Σέμνωμα

του Ελληνισμού» ο Σύλλογος «εν τοις περιοικούσι έθνεσι, ανακινεί το εθνικόν

φρόνημα», προκαλεί νέα ώθηση προς την πρόοδο και δίνει ελπίδα (στους

σοφούς της Δύσης) «περί της διά των ελληνικών γραμμάτων, τεραστίαν εχό-

ντων εκπολιτιστικήν δύναμιν, αναγεννήσεως των λαών της ανατολής και της

συμμετοχής αυτών εις τον παγκόσμιον πολιτισμόν».

23. Π

αρανικας

, σ. 2.

24.

Το ίδιο

, σ. ε-στ΄. Για την αντίληψη περί εκπολιτιστικής αποστολής του ΕΦΣΚ