Α' ΤΟΜΟΣ

Νεοελληνικές σπουδές στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 19

αιώνα

399

μα αν οι λόγιοι της Κωνσταντινούπολης έθεταν τους παραπάνω στόχους έχο-

ντας κατά νου τη διατήρηση της οθωμανικής αυτοκρατορίας είναι περίπλοκο

και σχετίζεται με το ερώτημα αν μπορούσε κανείς να είναι φορέας ελληνικής

εθνικής ιδεολογίας χωρίς να ταυτίζεται με τον ελλαδικό εθνικισμό.

Η πρόοδος

και ο εκπολιτισμός της Ανατολής δεν προϋπέθεταν, σε πρώτο επίπεδο τουλάχι-

στον, την επέκταση του ελλαδικού κράτους, την ευόδωση των πολιτικών φιλο-

δοξιών της Μεγάλης Ιδέας. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για την αίσθηση της

πνευματικής υπεροχής των Ελλήνων που διαπνέει τα κείμενα του Παρανίκα

και του Αφθονίδη. Από την άλλη πλευρά, η μη αναγνώριση της πνευματικής

ισομέρειας Ελλήνων και Οθωμανών μας βάζει σε σκέψεις γύρω από τη συνήθως

προβαλλόμενη ελληνοοθωμανική ταυτότητα των συγκεκριμένων προσώπων.

Αν θέλουμε πραγματικά να εντοπίσουμε ιδέες που να περιλαμβάνουν την

οθωμανική ταυτότητα στο πνευματικό προϊόν μέσω του οποίου αυτές προ-

βάλλονται, θα τις εντοπίζαμε ασφαλέστερα σε έργα συγγραφέων που κατεί-

χαν υψηλές θέσεις στο οθωμανικό κράτος και ήταν πολύ εξοικειωμένοι με την

οθωμανική γλώσσα.

Ωστόσο, η ανάλυση των προσανατολισμών αυτών των

συγγραφέων θα μας εισήγαγε σε διαφορετικό αντικείμενο σε σχέση με τα έως

τώρα εκτεθέντα. Για τους συγγραφείς του Συλλόγου και της Πόλης στο χρονι-

κό διάστημα περίπου 1860-1880, που παρουσιάστηκαν παραπάνω, θα κατα-

λήγαμε με τη σκέψη της ουτοπίας, της ουτοπίας μιας σύντομης ιστορικής

συγκυρίας που επέτρεπε μεγαλεπήβολα, ίσως υπερβατικά ιδεώδη, που δεν

είχαν την ευκαιρία να αποσαφηνιστούν.

το παρελθόν. Βλ. Π

αρανικας

, σ. 3. Πρβλ.

Περιοδικό ΕΦΣΚ

Α΄ «Πρόλογος». Λαοί της

Ανατολής είναι κατά τη συντακτική επιτροπή οι Οθωμανοί, οι Ισραηλίτες, οι Αρμένιοι

και οι ημέτεροι ομογενείς ( Έλληνες).

27. Έλλη Σ

κοπετεα

Το Πρότυπο Βασίλειον και η Μεγάλη Ιδέα

, Πολύτυπο, Αθή-

να 1988, σ. 309-311. Η συγγραφέας αναφέρθηκε στην «ελληνοοθωμανική ιδεολογία»

ως απάντηση της ομογένειας της Κωνσταντινούπολης στη Μεγάλη Ιδέα και την υιο-

θέτηση εκ μέρους της του δόγματος της ακεραιότητας της οθωμανικής αυτοκρατο-

ρίας.

28. Βλ. ιδίως Johann S

trauss

, «The Millets and the Ottoman Language: the

Contribution of Ottoman Greeks to Ottoman Letters»,

Die Welt des Islams

XXXV

(1995), σ. 189-249· Matthias Κ

appler

, «Über die Beziehung der Griechischen

Bovölkerung Konstantinopels zur Osmanischen Kultur im 18. und 19. Jahrhun-

dert»,

Θησαυρίσματα του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών

Σπουδών της Βενετίας

25 (1995), σ. 349-361.