Α' ΤΟΜΟΣ

390 / 482

Νεοελληνικές σπουδές στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 19ο αιώνα
389
αυτούς της Πόλης υπήρχαν βιβλιοθήκες και συλλογές χειρογράφων που συνι-
στούσαν τον πυρήνα ερευνητικών προσπαθειών, καρποί των οποίων απετέλε-
σαν οι βιβλιογραφικές συλλογές και εκδόσεις κειμένων, όπως του Legrand ή
ακόμα και του Κωνσταντίνου Σάθα, ο οποίος διέθετε πρόσβαση στο Μετόχιο
του Παναγίου Τάφου μέσω Κωνσταντινουπολιτών λογίων, όπως του Γεωργίου
Κωνσταντινίδη.8
Οι πνευματικοί αυτοί θεσμοί (εκτός βεβαίως του Ελληνικού Φιλολογικού
Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως) και οι οικείες σπουδές δεν θεμελιώθηκαν τον
19ο αιώνα, αν και τότε γνώρισαν την ακμή τους. Παράλληλα με τη διατήρηση
της πρωτοκαθεδρίας της Κωνσταντινούπολης στον ορθόδοξο κόσμο μετά το
1453, μπορεί κανείς να παρακολουθήσει τη διαμόρφωση στη Βασιλεύουσα
μιας παράδοσης ιστορικής καταγραφής της νεοελληνικής φιλολογίας, σπέρμα-
τα της οποίας εντοπίζονται ήδη κατά τα τέλη του ΙΣΤ´ αιώνα, μεταξύ άλλων,
στους καταλόγους του λόγιου δυναμικού του ελληνισμού και της γραμμα-
τείας που οι συγγραφείς του παρήγαγαν. Επί παραδείγματι, μεγάλο μέρος
ιδεολογικού χάρτη επί οθωμανικής περιόδου με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη βλ.
ενδεικτικά Μανουήλ Γεδεων, Η πνευματική κίνησις του γένους κατά τον ιη΄ και ιθ΄
αιώνα, Ερμής, Αθήνα 1999, σ. 23-47· Ματθαίος Παρανικας, Σχεδίασμα περί της εν
τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως, Κωνσταντινούπολη
1867, σ. 3-36. Νεότερες προσεγγίσεις: I. K. Hassiotis, «Aspects of Political Ideology
in the Greek Church under Ottoman Occupation», Balkan Studies 40 (1999), σ.
41-55· Paschalis M. Kitromilides, An Orthodox Commonwealth, Part I: Identities,
Part 2: Religion and Politics, Ashgate, Aldershot, 2007∙ Nikolaos Chrissidis, «The
World of Orthodoxy» στο The Oxford Handbook of Early Modern European
History, 1350-1750, τ. 1, επιμ. Hamish Scott, Oxford University Press, Οξφόρδη
2015. Επίσης τα συλλογικά έργα: Symposium L’Époque Phanariote (21-25.10.1970),
Ινστιτούτο Βαλκανικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1974· Επιστημονικό Συμπόσιο (30-
31.10.1998), Ο εξω-ελληνισμός. Κωνσταντινούπολη – Σμύρνη 1800-1922, Εταιρεία
Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 2000· Επιστημονι-
κή Ημερίδα 13 Ιανουαρίου 2001, Ρωμιοί στην υπηρεσία της Υψηλής Πύλης, Εταιρεία
μελέτης της καθ’ ημάς Ανατολής, Αθήνα 2002.
8. Κωνσταντίνος Σαθας, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, τ. Γ΄, Τύποις του Χρόνου, Βενε-
τία 1872, σ. ια΄, πα΄, πβ΄, ϟα΄, ϟγ΄. Για τον Γεώργιο Κωνσταντινίδη βλ. Δημήτριος Σταμα-
τοπουλος, Το Αγιοταφικό Μετόχι Κωνσταντινουπόλεως. Αρχειακές πηγές (18ος-20ός
αιώνας), ΙΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2010, σ. 28-44∙ Γεδεων, Ιστορία των του Χριστού Πενή-
των, τ. Α΄, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2010, σ. 164-165. Ο Σάθας αναφέρεται ακόμα στον Παύλο
Νεοκλέους (;), ο οποίος του ανακοίνωσε τη διαθήκη και την ομολογία πίστεως του
Σεργίου Μακραίου που απόκεινταν στη βιβλιοθήκη του ΜΠΤ. Ως γνωστόν ο Σάθας
εξέδωσε την εκκλησιαστική ιστορία του Μακραίου. Βλ. Σαθας, Μεσαιωνική Βιβλιοθή-
κη, τ. Γ΄, σ. 203-419.