Α' ΤΟΜΟΣ

Όψεις του χώρου και εθνική ταυτότητα σε ελληνικές ταξιδιωτικές αφηγήσεις του 19ου αιώνα

363

λειτουργεί όπως ένας καθρέφτης, ως ένας τόπος απολύτως πραγματικός και

μη πραγματικός ταυτόχρονα, καθώς είναι απολύτως διαφορετικός από όλες τις

χωροθεσίες τις οποίες αντανακλά και στις οποίες αναφέρεται.

Στην έρευνά μας παρακολουθούμε την περιγραφή του ελλαδικού χώρου δια-

μέσου των ελληνικών ταξιδιωτικών αφηγήσεων στις συγκλίσεις και τις αποκλί-

σεις τους από τις παραπάνω κρατούσες ιδεαλιστικές θεωρήσεις περί ελληνικό-

τητας, με τις οποίες αναγκαστικά συνδιαλέγονται. Η χρήση των λογοτεχνικών

αφηγηματικών μέσων και ο κοσμοπολιτισμός των περισσότερων λόγιων συγ-

γραφέων ευνοούν, ωστόσο, και κάποιες περισσότερο σύνθετες απεικονίσεις του

χώρου και πιθανώς, αντίστοιχα, και πιο πολυσχιδείς, υβριδικές ή και αντιφα-

τικές συλλήψεις της εθνικής ταυτότητας. Συγκεκριμένα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον

παρουσιάζει η επισήμανση ρωγμών τόσο στην αρχαιολατρία όσο και στην ταύ-

τιση της εθνικής ταυτότητας με τη θρησκευτική, σημεία δηλαδή που υποσκά-

πτουν τις ουσιοκρατικές και ετεροτοπικές συλλήψεις της εθνικής ταυτότητας.

Η ένταξη του παρόντος στην εθνική αφήγηση: η επιθυμία για αντικειμενική

καταγραφή του χώρου

Για τη διερεύνηση πιο σύνθετων και υβριδικών απεικονίσεων της εθνικής ταυ-

τότητας, οι Έλληνες της διασποράς, όπως ο Δημήτριος Βικέλας, ο Αλέξανδρος

Πάλλης, ο Πέτρος Βλαστός, ο Αργύρης Εφταλιώτης ή ο Γιάννης Ψυχάρης,

αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία, γιατί ως «αυτόχθονες ξένοι», κατά τον όρο του

Δ. Τζιόβα,

είναι εξ ορισμού φορείς διπλής συνείδησης που απορρέει από το

γεγονός ότι φέρουν ως υποκείμενα ταυτόχρονα την οπτική της παλιάς και της

νέας τους πατρίδας. Η ταυτότητά τους προσφέρει στις ταξιδιωτικές αφηγήσεις

τους τη διάσταση του «να βλέπει κανείς τον εαυτό του μέσα από τα μάτια

των άλλων».

Ωστόσο, οι περισσότεροι από αυτούς, παρότι δημοτικιστές και

υπέρμαχοι της προόδου, στις περιηγήσεις τους αναζητούν την αυθεντικότητα

της καταγωγής και συνεπώς μια εξιδανικευμένη χώρα.

Υπό την έννοια αυτή

είναι περισσότερο στραμμένοι, όπως και οι ξένοι περιηγητές, σε μια νοσταλγι-

κή προνεωτερική περίοδο μυθολογικών καταβολών παρά στη σύγχρονή τους

πραγματικότητα. Ο Δημήτριος Βικέλας αποτελεί ειδική περίπτωση, καθώς στο

10. Dimitris T

ziovas

, «Indigenous Foreigners: The Greek Diaspora and Travel

Writing (1880-1930)» στο

Greek Diaspora and Migration since 1700: Society, Po-

litics and Culture

, επιμ. Dimitris Tziovas, Ashgate, Farnham Surrey 2009, σ. 157.

11. Το ίδιο, σ. 159.

12. Πρβλ. το ίδιο, σ. 172.