Α' ΤΟΜΟΣ

To «ερμαφρόδιτον» της ελληνοχριστιανικής ταυτότητας στον Κοραή και στον Ροΐδη

297

ιδεολογίας και όχι στην επίπεδη, ήτοι σχολαστική, πλευρά της. Δεδομένου του

όγκου του έργου, χρειάζεται υπομονή και προσεκτική ανάγνωση του σύνολου

εγχειρήματος της Ελληνικής Βιβλιοθήκης, το εναρκτήριο λάκτισμα του οποίου

κατά τα πρώτα έτη θα μας απασχολήσει εδώ.

Η «Επιστολή προς Αλέξανδρον Βασιλείου» καταλήγει με αναφορά στο

‘φως’ της κριτικής σκέψης (έννοια βασική στο έργο του), δηλαδή της Φιλοσο-

φίας. H ικανότητα του κρίνειν

αναλύεται στους «Στοχασμούς Αυτοσχέδιους»,

στους οποίους επισημαίνει ότι δεν εννοεί κάτι εντελώς γενικό και αόριστο.

Κατά τον ίδιο, η ικανότητα αυτή ακυρώνεται όταν οι λαοί εκβαρβαρώνονται,

και γι’ αυτό καταδιώκουν τους φιλοσόφους (Α 170). Γενικότερα για τους δια-

φωτιστές, ο φιλόσοφος είναι αυτός που θα φέρει το άνοιγμα στον κόσμο και

μεταξύ των πολιτισμών.

Όπως παρατηρεί, ο φιλόσοφος πρέπει, σε θεωρία και

πράξη, να χειρίζεται με φρόνηση την πολυμάθεια (Α 373) και να μην αυτοπρο-

βάλλεται (Α 382). Ο ορθός λόγος δεν είναι τίποτα άλλο από την ικανότητα

του ελευθέρως κρίνειν κατ’ αντίστιξη προς την άκριτη και μη ανθρωπιστική

εκμετάλλευση του νου. Ο Κοραής, προτάσσοντας την κριτική ικανότητα, απο-

μακρύνεται από τον εμπειρισμό πολλών διαφωτιστών,

αφού πίστευε ότι με τον

εμπειρισμό στη μεθοδολογία απόκτησης της γνώσης και την απόλυτη πίστη σε

αυτόν, θα οδηγούμασταν στον υλισμό τον οποίο φοβόταν, όπως και ο Ροΐδης.

Με βάση τα παραπάνω, ίσως θα έπρεπε να ξανασκεφτούμε αν, εντέλει, στο

κέντρο της κοραϊκής θεωρίας είναι η γλώσσα, όπως συχνά επισημαίνεται,

γενικότερα η φιλοσοφία και η κρίση, ως καθοριστικές για τη στάση μας προς

τη γλώσσα. Η φιλοσοφία, ως θεωρία κάθε πλευράς της σκέψης και της ζωής,

1. Βλ. για «νου και κρίση»: Αδαμάντιος

οραής

Προλεγόμενα στους αρχαίους

Έλληνες συγγραφείς

, τ. A΄, πρόλογος K.Θ. Δημαράς, MIET, Αθήνα 1986, σ. 164 ή

γενικότερα για «φιλοσοφική κρίση»: σ. 166, 227. Λόγω των πολλών παραπομπών στον

τόμο αυτόν, θα χρησιμοποιείται η συντομογραφία Α και ο αριθμός σελίδας σε παρένθε-

ση. Ο Γουργουρής εντοπίζει ίχνη της Φιλοσοφίας της γλώσσας (Humboldt, Condillac

και Herder). Βλ. Στάθης

ουργουρής

Έθνος-Όνειρο. Διαφωτισμός και θέσμιση της

σύγχρονης Ελλάδας

, μτφρ. Αθ. Κατσικερός, Κριτική, Αθήνα 2007, σ. 136-139. Μήπως

όμως κρύβεται και ο Kant πίσω από τη θεωρία του κρίνειν του Κοραή; Βλ. Πασχάλης

ιτρομηλίδης

Νεοελληνικός Διαφωτισμός

, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2000, σ. 406.

ιτρομηλίδης

, σ. 125-126.

3. Βλ. Παναγιώτης

ονδύλης

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι φιλοσοφικές ιδέ-

ες

, Θεμέλιο, Αθήνα

2000, σ. 211. Κάτι ανάλογο επισημαίνει ο Κιτρομηλίδης για τον

Κωνσταντά (

ιτρομηλίδης

, σ. 140).

4. Βλ. Νίκος

αυρέλος

Το ψηλαφητό παλίμψηστο της ροϊδικής γραφής. Ζητήμα-

τα λογοτεχνικής και πολιτισμικής θεωρίας

, Σοκόλης, Αθήνα 2008, σ. 197-198.

ιτρομηλίδης

σ. 398.