Α' ΤΟΜΟΣ

292 / 482

Βιζυηνός και Ίψεν: αμαρτήματα και παλαιές ιστορίες στα άκρα της Ευρώπης
291
Παραθέτω αυτό το χωρίο του 1892, στο οποίο ο γράφων αποδίδει με δικά του
λόγια το ουσιαστικό μήνυμα του έργου με το οποίο ασχολείται και η σύγχρονη
κριτική, εξαίροντας τη μεγαλοφυή επεξεργασία του Ίψεν προηγούμενων ατελέ-
σφορων λογοτεχνικών στερεότυπων στις σχέσεις των δύο φύλων, καθώς και την
εξεύρεση λύσεων που ταιριάζουν όχι μόνο σε ανθρώπους της εποχής του, αλλά
απηχούν μελλοντικές εξελίξεις στον αγώνα των ζευγαριών για συνεννόηση.
Με την απόφασή της να μείνει στον γάμο της και να παλέψει για την έντα-
ξη στην οικογένεια του άντρα της, η Ελλίντα κατορθώνει να αγγίξει την ευτυχία
που προσφέρει η συμβίωση, όσο κοινές κι αν είναι οι χαρές της, βιώνοντας κάτι
που στερήθηκε για πάντα ο βασανισμένος Πασχάλης. Η Ελλίντα, ο Πασχάλης
και ο αφηγητής των «Συνεπειών» είναι όλοι ξένοι, μακριά από τον τόπο τους,
και υφίστανται και τις συνέπειες του μη ανήκειν – και οι τρεις είναι άρρωστοι,
πάσχουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, και η ασθένειά τους επηρεάζει τη
συναναστροφή τους με τους άλλους. Και οι τρεις βιώνουν νοσταλγία λόγω
της εξορίας και επιθυμούν να γυρίσουν στα μέρη τους. Η κυρά της θάλασσας
επιλέγει το ακρογιάλι από το αρμένισμα και ο Πασχάλης τις σήραγγες των
ορυχείων, όπου βρίσκει τραγικό θάνατο από το εκτυφλωτικό φως της Κλάρας.
Προσπαθώντας να τεκμηριώσω περαιτέρω την ψυχική και την πολιτισμική
συνάφεια ανάμεσα στον κοσμοπολίτη Νορβηγό και στον ευρωπαϊστή Τουρκομερί-
τη, θα κλείσω συγκρίνοντας τις απόψεις του Βιζυηνού για τον Ίψεν με αυτές ενός
άλλου κολοσσού της πεζογραφίας, του Χένρυ Τζέημς,26 ο οποίος παρακολούθησε
τις πρώτες παραστάσεις του Ίψεν στο Λονδίνο και έγραψε εκτενή σχόλια για
αρκετά έργα, με σημαντικότερο ίσως το κείμενο για την Έντα Γκάμπλερ. Γράφει
ο Τζέημς το 1891 ότι υπάρχουν «τρία χαρακτηριστικά […] σε όλο το έργο του,
όπως το έχουμε, […] χωρίς να μπορούν να καταστρέψουν την έκφραση της ζωής
σ’ αυτό: εννοώ φυσικά την απουσία του χιούμορ, την απουσία της ελεύθερης
φαντασίας και την απουσία του στυλ».27 Αντίστοιχα, γράφει ο Βιζυηνός το 1892:
του γράφοντος, όπως παρατηρεί και ο Π απανδρέου, σ. 19. Ο Παπανδρέου υποθέτει ότι
γράφων είναι ο Μιχ. Δ. Γιαννουκάκης, μετέπειτα μεταφραστής των Βρυκολάκων, σ. 142.
26. Ο Παν. Μουλλάς είναι ο πρώτος που συνδέει τον Τζέημς, και πιο συγκεκριμένα
το The Art of the Novel, με τη μελέτη του Βιζυηνού. Βλ. Μουλλάς, «Νεοελληνικό
Διήγημα και ο Γ. Μ. Βιζυηνός», σ. πθ΄· Χ ρυσανθοπουλος, σ. 89.
27. Το κείμενο που έγραψε ο Τζέημς μετά την παράσταση της Έντας Γκάμπλερ
στο Λονδίνο το 1891 (μτφρ. δική μου) δημοσιεύτηκε το 1893. Βλ. Henry James,
Essays in London and Elsewhere, Harper & Brothers Publishers, Λονδίνο 1893,
και στον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Νορβηγίας, Ημερομηνία πρόσβασης
[16/8/2015] από Βλ. επίσης Herbert Edwards,
«Henry James and Ibsen», American Literature 24/2 (1952), σ. 208-223.