362 / 562
Αναζητώντας την εθνική ταυτότητα στα χνάρια μιας νεράιδας
361
«σημειωσούλα» που συνοδεύει τον επίλογο της ψυχαρικής
Νεράιδας
, ενός
έργου που αφιερώνεται στον Γρηγόριο Ξενόπουλο, ο ίδιος ο καθηγητής της
Γλωσσολογίας μας δίνει ένα απτό τεκμήριο της σχέσης με τα κείμενα του
θεμελιωτή της εγχώριας Λαογραφίας, με τον οποίο εξάλλου διατηρεί εξόχως
διαφωτιστική αλληλογραφία.
10
Επιπλέον, ο Ψυχάρης προχωρεί σε σημαντικές
δηλώσεις, που συνδέονται με το θέμα μας και αξίζουν την προσοχή μας:
Όσα […] στο δραματάκι μου έχω ειπωτά για τις Νεράιδες τις ίδιες, για τα ήθη
και τα έθιμά τους, ο ενήμερος ο αναγνώστης θα καταλάβη πως τα μάζωξα στα
σχετικά βιβλία του B. Schmidt και του Ν. Γ. Πολίτη, λοιπόν από το στόμα του
λαού. […] το πήρα και τούτο από το λαό μας, πιο σωστά ίσως από τα κατάβαθα
της φυλής μας. Όσο κι αν το λέει ο τίτλος η Νεράιδα παραμύθι δεν είναι. […]
επειδής ο γλωσσολόγος εγώ το καφκούμαι, πως μελέτησα τη γλώσσα μας, γιατί
αποτελεί μέρος της ψυχής μας· άλλο τόσο μελέτησα κ’ έγραψα και δόξασα την
ελληνική μας την ψυχή.
11
Οι επισημάνσεις του Ψυχάρη είναι μια καλή εκκίνηση… για να γυρίσουμε
πίσω: Για να κατανοήσουμε τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας τη
φωνή του «λαού», «τα κατάβαθα της φυλής μας». Προφανώς, η ταύτιση του
«στόματος του λαού» με τα κείμενα του B. Schmidt και του Ν. Γ. Πολίτη
δεν λαμβάνει υπόψη της –πώς θα μπορούσε άλλωστε– τα πολλαπλά φίλτρα
της πρόσληψης που η σύγχρονη θεωρία της λογοτεχνίας δεν μας επιτρέπει να
αγνοούμε σήμερα. Οι ψυχαρικές θέσεις δίνουν επίσης σταθερό έρεισμα για να
αναπτύξουμε τα επιχειρήματα που αντιμετωπίζουν τα τρία έργα ως διαφορε-
τικές πτυχές μιας ενιαίας πορείας που φωτίζει διαφορετικές όψεις του ίδιου
ζητήματος: τη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας όπως αποτυπώνεται στον
10. Εμμανουήλ Κ
ριαρας
,
Γράμματα Ψυχάρη προς Νικόλαο Γ. Πολίτη
, ΥΠΕΠΘ –
Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2003. Οι επιστολές ταχυδρομούνται
από το Παρίσι (1884-1915) και αποτελούν μαρτυρίες, μεταξύ άλλων, γύρω από
πρόσωπα και γεγονότα που συνδέονται με το ελληνικό θέατρο. Βλ. ενδεικτικά, σ.
38 για τον Α. Εφταλιώτη και σ. 59 για τη δραματουργία του Γ. Καμπύση. Εξαιρε-
τικό ενδιαφέρον ως προς το θέμα μας παρουσιάζουν οι επιστολές «9 του Σταβρού
1901» και «3 τ’ Άη Δημήτρη 1901», όπου αποτυπώνεται η διαφωνία του επιστολο-
γράφου με τον Ν. Πολίτη σε διάφορα γλωσσικά ζητήματα, αλλά και στη χρήση και
το περιεχόμενο των λέξεων « Έλληνας» και «ελληνισμός», «ρωμιός» και «ρωμιο-
σύνη». Βλ. σ. 41-46, 48-49. Είναι η εποχή που ο Ψυχάρης ετοιμάζει το
Ρωμαίικο
θέατρο
και μιλάει στον θεμελιωτή της εγχώριας Λαογραφίας γι’ αυτό. Βλ. σ. 34 του
τόμου των επιστολών.
11. Ψ
υχαρης
, «Η νεράιδα», σ. 78. Το παράθεμα και στο Π
ουχνερ
, «Τα τελευταία
θεατρικά έργα του Ψυχάρη: ένα σχόλιο», σ. 297-298.