438 / 482
Πνευματικές διαδρομές στο β’ μισό του 19ου αιώνα
437
Σε ιδιαίτερη ενότητα μπορεί κανείς να εντάξει τις επιστολές προς τον Βαρ-
δουνιώτη από λογίους συντοπίτες του, όπως ήταν οι εκπαιδευτικοί Ιωάννης
Κοφινιώτης, Γεώργιος Δαλδάκης, oι νομικοί και λόγιοι Δημοσθένης Δεσμίνης
και Νικόλαος Δημαράς, κ.ά., οι οποίοι αναδεικνύουν στο περιεχόμενό τους
ζητήματα της εκπαίδευσης αλλά και τοπικά προβλήματα από την έλλειψη
υποδομών όπως ήταν η μη συντήρηση του σιδηροδρόμου και των τραίνων
καθώς και η απουσία δικτύου άρδευσης της αργολικής πεδιάδας. Σημαντικές
είναι και οι επιστολές ανδρών της γενιάς του Βαρδουνιώτη, υιών, κατά κύριο
λόγο, και συγγενών αγωνιστών και πολιτικών της Επανάστασης, με δράση
κυρίως στο Ναύπλιο και το Άργος: του Ιωάννη Νικηταρά, του Αναστασίου
Γενναδίου, του Εμμανουήλ Καλλέργη και του ανεψιού του πολιτικού Δημη-
τρίου Καλλέργη, του Γεωργίου Ψύλλα, του Ιωάννη Τρικούπη. Από τις επιστο-
λές ορισμένων από αυτούς καθώς και από εκείνες κορυφαίων πολιτικών που
πρωταγωνίστησαν στον πολιτικό στίβο της εποχής, αποκαλύπτεται η πολιτική
επιρροή που μπορούσε ν’ ασκήσει ο Βαρδουνιώτης, τόσο στο εκλογικό σώμα
της ιδιαίτερης πατρίδας του όσο και στους συμπολίτες του που διέμεναν στην
Αθήνα, λόγω του κύρους και της ισχυρής προσωπικότητάς του.
Το ευρύ ιδεολογικό φάσμα που καλύπτουν οι επιστολές των πολιτικών
αλληλογράφων του, δεν επιτρέπει τον ακριβή προσδιορισμό τού δικού του
πολιτικο-ιδεολογικού στίγματος. Εμφανίζεται μάλλον μετριοπαθής στο πολι-
τικό πεδίο, το οποίο πρέπει να είχε επισκιασθεί από την αφοσίωσή του στη
δικηγορία και την εντατική ενασχόλησή του με την έρευνα και τη συγγραφή.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, πάντως, δύο έγκριτοι δημοσιολόγοι της επο-
χής, οι εκδότες Σκόκος και Άννινος επιζητούν τη συνεργασία του για τα νεό-
τευκτα έντυπά τους λόγω των «φιλελευθέρων και προοδευτικών αρχών» του,
τις οποίες, όπως του υπενθυμίζει ο πρώτος, «δημοσία πολλάκις κηρύττετε».
Όλα αυτά βέβαια μέχρι την περίοδο του εθνικού διχασμού, όταν «κατά τρόπον
ανεξήγητον», όπως σημειώνει ο Σπύρος Παναγιωτόπουλος, ο οποίος τον γνώ-
ριζε προσωπικά, συντάσσεται ενεργά με τους βασιλόφρονες, αναδεικνύεται σε
ηγετική μορφή τους στο Άργος, και στη συνέχεια το 1918 εκτοπίζεται στη Χίο
και τη Μυτιλήνη. Η εξορία και η άφατη λύπη του για τη Μικρασιατική κατα-
στροφή που επακολούθησε κλόνισαν σοβαρά την υγεία του και επηρέασαν
την πνευματική παραγωγή του. Τον Μάρτιο του 1924 πέθανε στην αγαπημένη
του πατρίδα, το Άργος, αφήνοντας πίσω του ένα μεγάλο και πολυσύνθετο
έργο. Χρέος δικό μας είναι να το αναζητήσουμε, να το εντοπίσουμε και να το
αναδείξουμε.