Α' ΤΟΜΟΣ

Αναζητήσεις εθνικής ταυτότητας στο λαϊκό μυθιστόρημα της Κωνσταντινούπολης

383

Οι συγγραφείς ισορροπούν με δυσκολία ανάμεσα στον ρομαντισμό των

πολυπρόσωπων μητροπόλεων και στον ρεαλισμό μιας άκρατης ωμότητας. Ο

Ξένος βασίζοντας τη σύνθεσή του στα «απόκρυφα», ο Ράμφος προσπα-

θώντας να τα αποφύγει συνθέτουν εκ νέου την Κωνσταντινούπολη ως «την

πολυπαθή μητρόπολη του σύγχρονου ελληνισμού».

Το επεισόδιο με τους φυλακισμένους μητροπολίτες του οικουμενικού θρό-

νου που περιμένουν την εκτέλεσή τους

επαναφέρει απρόσμενα στο προσκή-

νιο της διήγησης τον ελληνικό κόσμο, με ένα από τα πιο τραγικά γεγονότα της

ελληνικής επανάστασης που διαδραματίζονται στην Πόλη: την εκτέλεση του

Γρηγορίου του Ε΄. Για ολόκληρες σελίδες ακολουθούμε τον ανώτατο κλήρο

του Πατριαρχείου στις φυλακές, τις πιο απάνθρωπες και αποκρουστικές της

αυτοκρατορίας, παρευρισκόμαστε σε προσευχές και εξομολογήσεις, μάρτυρες

των τελευταίων στιγμών τους. Ξαφνικά τα σουλτανικά μέγαρα δίνουν τη θέση

τους στο Πατριαρχείο, όπου μεταφερόμαστε τη Μεγάλη Δευτέρα του 1821. Ο

Πατριάρχης και η Ιερά Σύνοδος, κατά τη διάρκεια μυστικής τελετής, προσπα-

θούν να άρουν την πράξη αφορισμού της Επανάστασης και των αγωνιστών,

την οποία υποχρεώθηκαν να επιβάλουν.

Ο συγγραφέας έτσι αλλάζει άρδην την προοπτική του έργου του και μέσα

από την εξιστόρηση με κάθε λεπτομέρεια αυτών των παρασκηνιακών γεγονό-

των προσπαθεί να ξαναδώσει στο Πατριαρχείο και στον κλήρο του, και μέσα

από αυτό στο Φανάρι και στην Πόλη, μια θέση αίγλης που φαίνεται ότι αμφι-

σβητείται. Έτσι ο αφορισμός μετατρέπεται σε ευλογία του Aγώνα, ακολουθεί

η δραματική περιγραφή της εκτέλεσης με την άκρα ταπείνωση του Πατριάρχη,

για να τελειώσει με τη μεγαλοπρεπή ταφή του στην Οδησσό.

Οι περιγραφές

αυτές, στις οποίες ιστορικά στοιχεία και λαϊκή φαντασία συγχέονται, προκα-

λούν στους αναγνώστες αισθήματα οίκτου και πόνου για το πρόσωπο του

Γρηγορίου, αλλά και αγανάκτηση για τη σκληρότητα των τουρκικών αρχών,

τονώνοντας έτσι τα πατριωτικά αισθήματα. Η διήγηση ούτε λίγο ούτε πολύ

θυμίζει τη Σταύρωση του Χριστού:

ο δε Πατριάρχης ησπάζετο τους περί τη Αγίαν Τράπεζαν Ιεράρχας. Ο δε ασπα-

σμός ούτος είναι ο τελευταίος, τοις είπεν, ως υπήρξεν το τελευταίον Πάσχα

του Κυρίου ο μυστικός αυτού δείπνος, […] έμελλε με τ’ ολίγον να κρέμαται ως

κακούργος […] υπό μεν των χριστιανών πενθούμενος, υπό δε των Οθωμανών

και των Ιουδαίων εμπαιζόμενος […] ο Δήμιος τον ελάκτισε και τον διέταξε να

24.

αμφος

, τ. 3, σ. 164-168.

25.

Το ίδιο

, σ. 175-180.

26.

Το ίδιο

, σ. 245-247.