Α' ΤΟΜΟΣ

Γιωργοσ Κωστακιωτησ

382

ιστορικός ο Ράμφος, να κρατήσουν ίσες αποστάσεις. Οι συγγραφείς επιμένουν

στην ισχυρή θέληση του σουλτάνου, που προσπαθεί να επιβάλει μεταρρυθμί-

σεις οι οποίες δεν μπορούν να ευοδωθούν, αφού το ανανεωτικό πνεύμα του

κυβερνήτη βρίσκει αντίσταση στον συντηρητισμό και στη μισαλλοδοξία της

μουσουλμανικής θρησκείας. Ο αγώνας των πεφωτισμένων μεταρρυθμιστών

απέναντι στον σκοταδισμό της συντηρητικής ιεραρχίας του Ισλάμ γίνεται το

κεντρικό θέμα της πλοκής στον

Χαλέτ Εφέντη

και η αφετηρία της συγγραφής

του

Διαβόλου εν Τουρκία

Ο Ξένος φαίνεται να ενδιαφέρεται για την πολιτική της οθωμανικής αυτο-

κρατορίας και την παρακολουθεί από κοντά. Οι αναφορές του στις μεταρ-

ρυθμιστικές προσπάθειες του Μαχμούτ και οι παρατηρήσεις που κάνει για

την άσκηση της δικαιοσύνης συνδέονται στενά με κοινωνικές και πολιτικές

μεταρρυθμίσεις του σουλτάνου. Πραγματικά για πρώτη φορά την εποχή αυτή

(1808-1839) δημιουργείται το Ντιβάνι των Δικαστικών υποθέσεων,

που τριά-

ντα χρόνια αργότερα θα γίνει ένα πραγματικό υπουργείο Δικαιοσύνης.

Ο Χαλέτ Εφέντης ο ίδιος, ως πρωταγωνιστής του Ράμφου, δεν μονοπωλεί

την αφήγηση και τις περιγραφές. Αντίθετα, συχνά ο αναγνώστης ξεχνά την

παρουσία του. Δεν είναι τόσο το δράμα, οι περιπέτειες και τα κατορθώματα του

ήρωα που ενδιαφέρουν, αλλά η ιστορία της αυτοκρατορίας, της αυλής της, του

στρατού της και των πολιτικών της. Ενώ στον

Διάβολο εν Τουρκία

οι αποκρου-

στικοί χαρακτήρες, πέρα από εθνική καταγωγή και θρησκευτικά πιστεύω, ρίχνο-

νται σε έναν ανελέητο αγώνα για δύναμη και εξουσία χωρίς ηθικούς φραγμούς.

Στην προσπάθεια κατασκευής μιας πειστικής αντικειμενικότητας, ο Ξένος

δικάζει και καταδικάζει πρόσωπα πέρα από τις εθνικές τους καταγωγές και τις

θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, με σκοπό να επικρατήσει η δικαιοσύνη και να

διευκολυνθεί ο σκοπός του σουλτάνου. Αναμφισβήτητα, τέτοιες θέσεις αντανα-

κλούν τις ιδέες του αιώνα των Φώτων και παραμένουν πρωτοποριακές για το

ελληνικό αναγνωστικό κοινό της εποχής, ενώ παράλληλα προστατεύουν τους

συγγραφείς από μια απροκάλυπτη μεροληψία.

Ο αναγνώστης μένει έκπληκτος όταν στους δύο πρώτους τόμους του

Χαλέτ

Εφέντη

δεν βρίσκει απολύτως καμία αναφορά στο ελληνικό στοιχείο, σαν να

μην είχε υπάρξει ποτέ, όντας ξένο στον οθωμανικό κόσμο. Αντίθετα, στο τρίτο

μέρος είναι εμφανές ότι ο Ράμφος αδυνατεί να αντισταθεί μπροστά σε σκηνές

της ελληνικής ιστορίας. Τελικά ο ξέφρενος ρομαντισμός του τον προδίδει και

ενδίδει σε έναν απροκάλυπτο πατριωτισμό.

23. Βλ. Paul

umont

, «La période des Tanzimat» στον τόμο

Histoire de l’Em-

pire ottoman

, Fayard, Παρίσι 1989, σ. 473.