Α' ΤΟΜΟΣ

MICHEL ESPAGNE

που συναντάμε συχνά στην πολιτισμική ιστορία. Όπως για παράδειγμα, την

έννοια της επίδρασης, που προϋποθέτει ένα είδος αυθόρμητης κυκλοφορίας

από μια πηγή προς έναν αποδέκτη, και στη δυναμική αυτή κίνηση η πρωτο-

βουλία αποδίδεται περισσότερο στην πηγή μετάδοσης παρά στο πλαίσιο της

πρόσληψης. Υπάρχει επίσης η έννοια της σύγκρισης, η οποία, καθώς θέτει σε

αντιπαράθεση τις πολιτισμικές παραδόσεις, καταμετρώντας σε συνοπτικούς

πίνακες ομοιότητες και διαφορές, περιορίζεται στο να υπογραμμίζει τις ταυτό-

τητες των εθνικών συνόλων, αντί κυρίως να αναδεικνύει τις αλληλεπιδράσεις

και τις οσμώσεις. Ακόμη και εάν οι ποικίλες επιβεβαιώσεις ταυτότητας τείνουν

αυτομάτως να ελαχιστοποιούν τη θέση μιας ξένης μνήμης στις διάφορες χώρες

της Ευρώπης, με απαρχή τα συστήματα αρχειακής ταξινόμησης, η αποκάλυψη

της ξένης αυτής μνήμης είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να παρακολου-

θήσει κανείς τα στάδια συγκρότησης του κάθε συστήματος. Η θεωρία των

πολιτισμικών μεταφορών έχει μια ερμηνευτική διάσταση, γιατί επιμένει στις

επανερμηνείες. Συγχρόνως, έχει και μια διάσταση πολιτισμικής κοινωνιολογίας,

αφού η κυκλοφορία των αντικειμένων, βιβλίων, θεωριών ή τεχνοτροπιών δεν

μπορεί να ερμηνευθεί χωρίς την παρέμβαση διαμεσολαβητών. Αναφερόμαστε

βέβαια στους ταξιδιώτες, στους εμπόρους, στους μεταφραστές, στους καθη-

γητές ξένων γλωσσών, σε όλους όσοι δηλαδή ασχολούνται με τη μετακίνηση

αντικειμένων ή ιδεών στον χώρο. Η ιστορία των διαμεσολαβητών θα έπρεπε να

έχει γραφτεί ή να έχει προσδιοριστεί στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης,

και βέβαια όχι μόνο της Ευρώπης. Η θεωρία των μεταφορών μάς υποχρεώνει

να προκρίνουμε μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι τις διασυνδέσεις ανάμεσα στους

διάφορους χώρους. Με αυτόν τον τρόπο η θεωρία των μεταφορών μεταβάλλει

και τις ίδιες τις ανθρωπιστικές επιστήμες, οι οποίες πολύ συχνά διαρθρώνονται

μέσα σε εθνικά πλαίσια. Για ποιο λόγο θα έπρεπε να συνεχίσουμε να καταγρά-

φουμε εθνικές λογοτεχνικές ιστορίες σύμφωνα με κριτήρια του 19ου αιώνα,

ενώ η εξέλιξη των ειδών ή η γένεση έργων δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά μόνο

με τη λειτουργία διεθνικών δικτύων; Εάν η θεωρία των πολιτισμικών μεταφορών

μας επιτρέπει να φωτίσουμε με νέο τρόπο τις αλληλεπιδράσεις και τα φαινό-

μενα αμοιβαίας συγκρότησης ανάμεσα σε εθνικούς χώρους, δεν θα πρέπει να

παραβλέψουμε και τη διαχρονική διάσταση που επιτρέπει, για παράδειγμα, να

εξετάσουμε τη χρήση της Αρχαιότητας κατά τον 19ο αιώνα, ή την παρουσία

της Αρχαιότητας στην Αναγέννηση. Είναι ενδιαφέρον, τέλος, να παρατηρήσου-

l’espace franco-allemand

, επιμ.: M.

spagne

και M.

erner

, Éditions Recherche

sur les Civilisations, Παρίσι 1988. M.

spagne

Les transferts culturels franco-al-

lemands

, PUF, Παρίσι 1999.