B' ΤΟΜΟΣ

508 / 562

Το «πρώτο ελληνικό μελόδραμα» και οι διεκδικητές του
507
Αληθές ελληνικό μελόδραμα, ημιμελόδραμα, κωμική όπερα, κωμωδία μετ’
ασμάτων. Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί χρησιμοποιήθηκαν για να προσδιορί-
σουν το ίδιο έργο, το οποίο στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά μια κωμωδία
γραμμένη στο ύφος του Αριστοφάνη. Το γεγονός θα πρέπει να μας κάνει να
σκεφτούμε πόσο σχετικοί είναι οι όροι, αλλά και πόσο διαφορετικά μπορεί
να αντιμετωπιστεί το ίδιο έργο ανάλογα με τις ανάγκες αλλά και τα ήθη κάθε
εποχής και, τέλος, πόσο εύκολα μπορεί να αλλάζουν τα κριτήρια όχι μόνο της
ελληνικότητας αλλά και των βασικών συστατικών σύμφωνα με τα οποία ένα
έργο μπορεί να χαρακτηρίζεται μελόδραμα, όπερα, κωμωδία μετ’ ασμάτων,
κωμειδύλλιο .
Την άνοιξη του 1849 ανέβηκε στη Ζάκυνθο μια σκηνή, από τη χαμένη σήμερα,
όπερα Μάρκος Βότσαρης του αγωνιστή της επανάστασης Φραγκίσκου Δομε-
νεγίνη σε ελληνικό λιμπρέτο του Γεωργίου Λαγουϊδάρα. Η μουσική της όπερας
αυτής θύμισε στο ενθουσιώδες κοινό τον «ἑλληνικὸν τῆς μουσικῆς τῦπον»,
όπως σημείωσε η Εὐτέρπη8 διά γραφίδος Γοργία (Κωνσταντίνου Πωπ). Λίγα
χρόνια αργότερα, όπως επεσήμανε στην ανακοίνωσή του ο Κώστας Καρδά-
μης,9 η ιταλόφωνη Dirce του μαθητή του Μάντζαρου, Δομένικου Παδοβάνη,
όταν ανέβηκε στην Κέρκυρα το 1857, έγινε δεκτή ως εθνική όπερα, χάρις,
προφανώς, στο αρχαιοελληνικό περιεχόμενό της. Τρία χρόνια αργότερα ο
Παύλος Καρρέρ, με αφορμή την παράσταση της Isabella d’Aspeno στην
Πάτρα την άνοιξη του 1860, χαρακτηριζόταν ο «μόνος Ἕλλην μελοδραμα-
τοποιός».10 Όμως κανένα από τα πρώιμα έργα του (Dante e Bice 1852,
Isabella d’Aspeno 1853, La Rediviva 1856) δεν διεκδίκησε τον τίτλο του
πρώτου ελληνικού μελοδράματος, παρότι το ελληνικό και το ιταλικό κοινό
είχε υποδεχθεί θερμά τα έργα αυτά.11 Έπρεπε ο Ζακύνθιος συνθέτης να μελο-
ποιήσει τον Μάρκο Bότσαρη για να γράψουν οι εφημερίδες πως επρόκειτο
8. Γοργίασ, « Ἔργα καὶ Ἡμέραι», Εὐτέρπη 45, 1.7.1849, σ. 504. Βλ. και Αύρα Ξεπα-
παδάκου, «Ο Μάρκος Βότζαρης του Παύλου Καρρέρ: μια “εθνική” όπερα», Μουσι-
κός Λόγος 5 (καλοκαίρι 2003), σ. 27-63: 41-42, σημ. 4, όπου παρατίθενται ζακυνθι-
νές κριτικές για την όπερα του Δομενεγίνη.
9. Βλ. εδώ Κώστας Καρδάμης, «Προσεγγίσεις της ελληνικής αρχαιότητας στα επτα-
νησιακά οπερατικά έργα».
10. Φῶς, 23.5.1860.
11. Βλ. Ξ επαπαδάκου, Ο Παύλος Καρρέρ και το μελοδραματικό του έργο (1829-
1896), Διδακτορική Διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα 2005· Ξεπαπαδάκου,
Παύλος Καρρέρ, Fagotto, Αθήνα 2013.